Jim Jacob: "Jada XIII. mendean, Euskaldunek beren egoera politiko bereziak, gutitan gertatzen zen bezala garai hartan, negoziatzen zituzten Europan"
2003-10-31
SCARCIA, Robert
2003/10-31/11-07 Jim Jacob
Zientzia Politikoetan Katedraduna "Jada XIII. mendean, Euskaldunek beren egoera politiko bereziak, gutitan gertatzen zen bezala garai hartan, negoziatzen zituzten Europan" Robert Scarcia
Itzulpena: Robert Scarcia
English 2003ko uztailaren 30ean, Jim Jacob amerikar irakaslea Baionan zen, gaurko eta iraganeko euskal nazionalismoaz mintzatzeko. Nola sortu zen, lehen aldiz, Euskal problematikari buruz duzun interesa? 1970ean Bordeleko Unibertsitateko Institut d’Etudes Politiques (IEP) delakoan, urte akademiko baten iragateko parada ukan nuen. Han, Euskaldunak ezagutu nituen. Amerikarra izanez, harritzen nintzen nola jende batzuk itxuraz frantsesak zirenak, mintza zitezkeen erranez “Ez, ez, ez naiz frantsesa, Euskalduna naiz”. Garai hori Burgos-eko auziaren garaia zen ere Espainian. Horrela dut “euskal arazoa”ren kontzientzia hartu. Beraz, EEBBetara itzuli nintzenean, Californiako Berkeley unibertsitatean zientzia politikoetan diplomatu nintzen eta doktoradutza ikasketak Cornell-eko unibertsitatean prestatu. Frantziako minoritate historiko eta kulturalen gaia hartu nuen Doktoradutzako ikerketa gai bezala eta bereziki euskal eta okzitano mugimenduen historia eta doktrinak. Zerk ote zizun hainbeste interesatzen Euskaldunengan? Kidetasun bat sendi nuen. Euskal populua azkarra da, dinamikoa, jolasten dakiena, dituen lur eta sustraiei barnetik atxikia. Konturatzen ote zara Euskaldunak badirela ere EEBBetan? Bai, hilabete batez Reno-ko unibertsitatean, Nevada-n, egon nintzen. Han bada famatua den euskal saila eta ere aberatsa den liburutegia.
Zinez, han ditut hasi ene ikerketak eta Jon Bilbaok egin gutun bati esker ezagutzen ahal izan nituen Eugène Goyeneche, Lafitte kalonjea etab. Bestela argi da, California-ko biztanle izanez, banekiela euskal ostatuak, adibidez, bazirela. Gero, ohartu nintzen beste anitz sailetan bazirela Euskaldunak, baratzegintzan, harakinen artean, etab. Jakin nuen ere, uda guziz euskal jaialdi bat muntatzen zutela Nevada-n. Euskal arazoaz ari den Hills of conflict [Gatazkaren muinoak] zure liburua presenta ote diezagukezu? Ifrentzuzko ordenu kronologikoan eraiki dudan liburua da. Gaurko Frantziako euskal nazionalistez hitz egin nahi nuen, haien egitura ideologikoez, haien hautu politikoez etab.
Laster konturatu nintzen gaurko garai modernoaz mintzatu nahi banuen urrats andana bat gibelka egin behar nituela. Ulertu, adibidez, 1789ko Frantses Iraultza eta garai hartako Cahiers de Doléances [Arrengura Kahierrak] delakoen iturriak Frantziako historian aurkitu behar zirela. Ondorioz, gaurko euskal nazionalismoaz aritzeko, XIII. mendetik hasi behar izan naiz.
Jim Jacob eta Jean-Claude Larronde Zer gertatu ote zen bada, XIII. mendean? Kondaketa oso interesgarri batek ongi azaltzen digu zergatik XIII. menderaino gibelatu behar den. Foruen sistemari esker, Euskaldunek salbuespenak bazituzten. Dokumentu batek dio, adibidez, Zuberoan zen Ingelaterrako errege baten teniente edo lieutenant bat hasi zela biztanleak zergez zamatzen. Zuberotarrek foruen ohiduren izenean protestatu zuten. Gogoarazi behar da bi alderdiek halako “leialtate-zin egite“ bat sinatzen zutela. Herriak Erregeri bere fidelitatea hitzematen zion eta Erregek herriari. Ondorioz, Zuberotarrek Ingelaterrako Erregeri idatzi zioten egoeraz kexatzeko. Erregek, Londres-etik ordezkariak bidali zituen azpimarratuz Zuberotarrek ziotena egia baldin bazen, beldurra eta ikara erabiliko zituela bere tenientearen aurka inork gehiago haren bidea segi ez zezan.
Egun batzuk geroago, Erregeren ordezkariek herriari zin egin zioten leialtatez, foruen tradizioa berriz baieztatuz.
Kondaketa hau interesantea da Euskaldunek beren egoera politiko bereziak, gutitan gertatzen zen bezala garai hartan, negoziatzen zituztela erakusten baitu. Hemen jendeek legalitatearen bitartez nahi zuten errespetatuak izan. Eta zer gertatzen da hastapenetik euskal nazionalismoaz zenuen interes harekin? 1930 urteetan Frantzian nazionalismoa Pierre Lafitte deitzen zen pertsonalitate interesante batek zuen errepresentatzen. Pierre Lafitte apaiza zen, moderatu bat, oso katolikoa, behar bada sozio-demokrata kristau bat, Aintzina mugimenduaren sortzailea. Gero, 1940 urteetan, Marc Legasse eta Eugène Goyeneche bezalako pertsonalitateak aurkitzen ditugu. Enbata-n sustatuko diren mugimendu modernoaren sustraiak hor eraikitzen hasten dira.
Klerikalismo erregionalistak koloreztatzen zituen 1930eko eta 1940eko hamarkadak; 1960 urteetan Heren Munduko deskonolizatze prozeduran oinarrituko den nazionalismo laikoa aurkitzen dugu.
Frantses kolonietan gertatzen ari zenak euskal, bretoindar eta okzitandar bezalako minoritateak mugiarazi zituen eta elkartze kultural ugari gertatu ziren. Gero,1960 hamarkadan hor dugu Enbata-n ETAk ukanen duen eragina, eta 1970eko hamarkadan Iparretarrak-ek eta bortizkeriak. Eta Eugène Goyeneche Euskaldunen gatazka tribalez mintzo da… Zer esan nahi ote zuen horrekin? Euskal mugimendu batuaren sortzeko parada izan den aldi oroz barne-eztabaidak sortu direla ideologia edo pertsona arazoengatik. Horren ondorioz, taldea gero puskatzen da. Azken hamarkadako euskal nazionalismoaren historian zatiketa baten ondotik, beste zatiketa bat aurkitzen da.
Guztia ahazten delarik, salbu zinkurinak, ingelesez Alzheimer irlandarra (Irish Alzheimer) dela hori esaten dugu. Ez da hau kritika bat, Euskaldunen artean urte asko iragan dituen eta Euskaldunen geroak hunkitzen duen baten oharra baizik.
Ene iduriz, ahalmenak eta botereak galtzen dira gatazka tribalengatik. Erran behar dut Eskoziarrak baditudala arbasoen artean eta klanen arteko gerlen ulertzeko arazorik ez dudala… Jim Jacob eta Robert Scarcia
Amerikar bezala eta zientzia politikoetan aditu bezala, zein dira, zure iduriz, euskal nazionalismoarentzat irailaren 11aren ondorioak? Irailaren 11aren eta Bush-en deklarazio haren ondotik ("gurekin zarete edo bestela gure kontra"), herri batzuk Amerikarrekin bat egin dute. Espainia ez da bakarrik Bush-en alde altxatu, aise gehiago egin du : Bush Irake-ren kontrako gerlan lagundu du. Horren truke, EEBBei laguntza eskatu die. Esplikatu die arazo bat bazuela ETArekin…
Betidanik EEBBek hori Espainiaren arazo propio bat zela pentsatu izan dute. Baina bi gertakizun agertzen dira. Lehenik, Al-Quaida-ren arazoari esker Espainia kide inportanteagoa bilakatzen da EEBBentzat. Jakina da irailaren 11aren atentatuaren finantziatzeko funtsak Arabia Saudita-tik EEBBetara heltzen zirela Espainiatik iraganez… Eta, dakigun bezala, Espainian dira Al-Quaida-ko ustezko partaide gehienak geldituak izan.
Beste arrazoia: ETAko militanteak eta IRAkoak identifikatuak izan dira Colombia-n FARC-ekoen entrenatzen ari. Jakin behar da 2001ean Colombia-ko atakeen %85a, amerikar interesen aurka egina izan dela… Orduan da ETA delako “mehatxu terrorista mundial“ean sartua izan. Eta gero Espainiak Batasuna atakatu du, ez bakarrik EEBBen laguntzarekin, Europaren laguntzarekin ere. Orain diot oso kezkagarri dela Espainiak Eusko Jaurlaritzaren aurka egiten duena, borontate txarra duela agertzen baitu.
Beraz, irailaren 11aren ondotik euskal nazionalismoaren aurka gertatzen ari denak Euskaldunek demokratikoki espresatzeko ukan izan duten ahala muga dezake.
Horrek ez du ezer ikustekorik bortizkeriarekin.
Galdera da, euskal demokrazia espresaera bat ukan ote dezakegu? Espainian eta Europan legitimoa den eta Euskaldunen interesak zaintzen dituen Parlamentu bat?
Ene ustez, gaurko irriskua da Espainia euskal instituzio legitimoen aurka doala eta hauek etorkizuneko izkin - harria direla. Euskara, kultura, oro har Euskaldunen interesak zaintzen dituen euskal erdi moderatu bat errepresenta baitezakete instituzio horiek. Euskal nazionalismoak lagunak ba ote ditu oraindik EEBBetan? Ez dut uste Israeldar lobby-aren edo Greziarren lobby-aren pareko euskal lobby-rik baden…
Lobby-ei dagokienez, uste dut Euskaldunak Europan konzentratu direla, Europa modu federalean zabal dadin nahi bailukete. Badira Amerikarrak Euskaldunak lagunt lezaketenak munduan kultur pluralitatearen espresaera laguntzen duten bezala. Iduritzen ote zaizu EEBBek politika berezi bat ukan lezaketela behin Euskaldunei buruz? Ene ustez, gaur Amerikar gobernuarentzat “euskal arazoa“ “espainiar arazoa“-ren mendeko da. Irailaren 11aren ondoko kontestuan EEBBek Espainiarekin dituzten harremanak hobekitu nahi dituzte. Aznarrek egoera hori bultzatu du Irak-eko gerlaren alde eginez. Beraz, ene iduriz, EEBBetan ez da euskal politikarik izanen. Bertzalde, Amerikarrek presioak egin dezakete Espainiaren estabilizazioaren bultzatzeko, erran nahi da, euskal arazoaren aterabide politiko baten bultzatzeko. Jim Jacob
Jim Jacob, zientzia politikoetako katedraduna da Californiako unibertsitatean, Chico-n. Euskal gaiei buruz dituen interesak 1970 urteetakoak dira garai haietan baitzuen euskal nazionalismoa ikasi Frantzian eta orduko iparraldeko euskal nazionalismoaren sortzaile eta errepresentanteak ezagutu. XIII. menderaino hedatu dituen ikerketa zientifikoetan oinarritzen da Frantziako euskal nazionalismoari buruz idatzi duen Hills of conflict [Gatazkaren muinoak] liburua.
