Jorge Oteiza. Artista: Bizitzen jakin izan dut (Euskonewseko 1go zenbakian argitaratutako elkarrizketa)
2008-10-10
VELEZ DE MENDIZABAL AZKARRAGA, Josemari
Ondoren doazen zertzeladak, elkarrizketa informal hartatik ateratakoak dira, batez ere bizitzaren alderdi ludiko eta epikureoa izan genituelarik hizpide. “Kote” Ormazabalek, 1996ko maiatzean Oñatiko Unibertsitatean ospaturiko ekitaldi hari buruz prestatutako argazki bildumaren aurrean Jorgeren lehen erreakzioa, On Manuel Lekuona zenaren gaineko gogoeta bat izan zen.
Manuel Lekuona Saria, jaso ditudan ohoren artekorik minenetakoa da, On Manuel biziki estimatzen nuen eta —aitortu zigun Oteizak— Nahikoa sakona izan zen gure harremana... Larrosantzeko koloreko bere azalak bakea adierazten zuen, komunikaziorako gogoa... Inoiz probokatzaile samarra ere gertatu zitzaigun!
Argazki bildumarekin jarraituz, emate-ekitaldiko lehendakaritzaren mahaian, hizlarien izenekin ipinitako karteltxoak aldatuta daudela ohartu zen, Sainz de Oiza-ren ondoan Gregorio Monreal-i zegokiona zegoelarik eta alderantziz.
Ederto dago, noizean behin gauzen ordena aldatu beharrean aurkitzen baikara, osterantzean bizitzak zentzu monotono irenstezina hartuko bailuke. Begira erretrato honetan ere —bera agertzen den bati buruz ari zen— Nire aurpegiak bakea eta anaitasuna isladatzen ditu..., justu ohikoaren kontrakoa, amorruzko betartearekin ateratzen bainaute beti. Argazki honetan, beraz, Oteizaren aurpegi izkutua ikus daiteke.
Eguerdia gainditua , hangoen gorputz eta gogoek bazkaltzeko ordua iristen ari zela igerri balute bezala, elkarrizketa tonu epikureoa hartzen zihoan. Hori gutxi bailitzan, “Zubi Ondo” jatetxeko Joseba adiskidea, dozena bat ostrarekin agertu zitzaigun, artistarentzat. Oteizari begiak biziagotu egin zitzaizkion. Josebaren jatetxean liburutegi txiki bat da, Jorgeri buruzko zenbait liburu eta bere eskultura estilizatu batzuekin.
Atornillatuta daude! Bestela... Ostrak, eta orohar itsaskia, betidanik gustatu zaizkit... Badakizu, Orion jaioa nauzue! Holandatik ekartzen dizkidate ostrak, berma osokoak, izan ere nire adinean estu zaindu behar dut elikadura. Ostrak jaten txapeldun izan nintzen Txilen eta Rio Janeiron! Eta ostrei laguntzeko, ezer ez hobeagorik Getariko txakolina baino... Getariko txanpaña! Getari, ezkutari!!
Une horretan Juan Garmendia Larrañagak, Jorgeren aspaldiko adiskidea, jatun on eta kirolzale aparta betidanik izan dela oroitu zion artistari. Alzuzatik zehar, Jorgeren 2CV zahar batean eginiko txangoen erreferentziak berpiztu ziren bien baitan.
Juan —bota zion bapatean Oteizak— Zu bai ogi puxka zarela! Eta oso ondo kontserbatzen zara, gainera! Nola egiten duzu? Ni berriz, hemen nago, haginik gabe, burutik zilborreraino neukan artifizialkeria guztia zakarrontzira bota baitut! Zilborretik beherakoa, berriz, berez eroriko da... Baina ez noa presaz ibiltzera! Osasunez makaltxo nabilen arren, nola demontre osatuko naiz laurogeitamar urterekin, egunero hiru zigarro puru erretzen baditut? Benetan, bizitzen jakin izan dut.
Eta Jorgek langelako ahapaletan miatu zuen jarraian, erdi izkuturik utzitako kaxa baten bila. Erretzeko pipak erakutsi nahi zizkigun, berak asmatutako eta Londres eta Buenos Airesen patentatutako modeloak. Edozein pipazale txundituta utz dezaketenak, tabakoa erretzeko duten sistema guztiz atzekoz aurrerakoa baita.
Lehen Juanek esan duenez, kirolzale ere izan zara... —gogoratu nion—.
Uzkudun boxealaria miretsi nuen, batez ere. Horra hor, adibidez, errezildarraren burua, harriz landu nuena. Behin apustu bat egin nuen, munduko edozein boxealariren kontra jokatzeko prest nengoela, baldin eta ring-a biribila bazen. Guretzat, euskaldunentzat biribiltasuna sakratua da. Begira, bestela, cromlech-a. Baina, horrezaz aparte, traineruek ere tiratzen naute, eta diseinu berezi batzuk burutu ditut, gai horren inguruan.
Argazkiak errepasatzen amaitu zuenean, Manuel Lekuona Saria emate-ekitaldiko prentsa mozkinei iritsi zitzaien txanda. Egun hartako kazeta batek, “Eusko Ikaskuntzak Oteizaren esfortzu humanistikoa sariztatu du” zioen. Ez dirudi Jorge oso ados zegoenik izenburu horrekin.
Nik ez dakit zer den esfortzua... den-dena esfortzua izan baitut bizitza osoan. Esfortzuak garaitu ninduen hasiera hasieratik eta, beraz, esfortzatuaren kontzientzia ez zen nigan inoiz sortu.
Juan Garmendiak, bientzat ezagun diren zenbait pertsonen aipamenak egiten jarraitu zuen. Oteizak, katilu bat kafe eskuan eta zigarro purua ezpainetan, gustora egiten zuen barre Juanen ateraldiekin. Jose Miguel Barandiaran, Julio Caro Baroja eta beste adiskide batzuen gaineko anekdotak azaldu ziren, denak umore onean.
Inpaktatua geratu nintzen Pio Baroja ezagutu nuenean -esan zigun Oteizak- Oso gaixorik zegoen, Madrilen, eta bere etxeak “bisiten arkipielagoa” zirudien, egun guztian jendez beterik baitzegoen. Nik ez nuen inolako asmorik bisitatzera joateko, baina behin txilear lagun bat etorri zitzaidan eta, arren eta arren, Don Pío ikustera laguntzeko eskatu zidan. Hara joan ginen eta gaixoarengana hurbildu ginenean, han zegoen batek “Zer iruditzen zaizkizu Arantzazuko apostoluak?” galdetu zion Barojari. Hark bota zuen ostikada! Eta, noski, jota utzi ninduen. Baina, handik aterata gero, “Zergatik jakin behar du Barojak eskulturaz?” galdetu nion neure buruari eta lasai geratu nintzen.
Ordu erdiz iraun zuen gure elkarrizketa biziak, hain zuzen ere Alberto Gisasola doktoreak, Jorgeri eguneko masaien dosia ematera etorri zitzaion unerarte. Elkarrekin azken erretratoak atera eta Oteiza handiak lanean lasai jarrai dezakeen, topa egin genuen. Jorge Oteiza (Orio, 1908) Eskultore, olerkari eta artista garaikidea. Gure garaietako abangoardiako arte mugimenduentzako eredua. Eskultura-lan esanguratsuak burutu ditu eta 1950eko hamarkadaren azken urtetan finkatzen da bere izaeraren ezaugarri formala. Lan horiengatik sari ugari jaso ditu, besteak beste, Eskulturako nazioarteko sari nagusia Sao Pauloko IV. Bienalean (Brasil, 1957). Bere xede esperimentala eta abangoardiakoa 1930eko hamarkadaren lehen urtetan agerian geratzen da, beste euskal egilerekin batera alegia, esaterako, Nikolas Lekuona pintore eta esteta edota Narkis Balenziaga. Artearen inguruan eratzen diren mugimendu eta joera berritzaile eta aurrerakoienekin bat egiten du. Hori dela eta, garai hartan Euskal Herria osoan, eta batez ere Donostian, nagusi den ideologia abertzalearekiko aurrez aurre ipintzen du bere burua. Hala ere, Oteiza bere pentsamendu politikoa eta sinbolikoa eratzen doa, betiere euskaldunon alderdi antropologikoak, etnikoak eta ohiturazkoak aipatuz. Bere lorpen handienetakoa erreferentzia guzti horiek aro modernoan kokatzearren egiten duen gonbidapena litzateke. Jorge Oteiza Donostian hil zen 2003ko apirilaren 9an.
