Ramón Labayen. Politiko ohia, Euskaltzalea: Gizarte bat, hizkuntza bat, kultura bat... eta hortik nazio bat
2011-10-21
VELEZ DE MENDIZABAL AZKARRAGA, Josemari
Tolosan jaioa, 1928an; nola gogoratzen dituzu, erbesterako bidea hartu aurreko urte haiek?
Haurrek gogoratzen duten bezala. Mundu txikia zen hura, industrializazioak aberastatuko baserritarrena. Burgesia berria. Oso kontserbadorea, katolikoa, katolizismoa formula bat zelarik zerura joateko. Sendian giroa euskaltzalea zen, politikoa baino gehiago kulturala. Nire aurreneko esperientziak ikastolakoak izan ziren eta esan behar dut lehen Laskurain Ikastolako ikasle ohia naizela. Pizkundeko giroa zen ikastola hartan, besteak beste, Ixasi Munita izan genuela irakasle. Gure jaun hartzea Ikastolak antolatu zuen frantziskotarren elizan, 1936ko uztailaren 7an. Hamar egun falta ziren broma hasteko.
Sendian bizi izan zenuen euskaltzaletasun giro hura Antonio Mª Labayen zure aitari zor diozue. Tolosako zuen etxea Ateneo txiki bat izan zen...
Bai. Aitak han jasotzen zituen lagun bezala, Gipuzkoa osoko apaizak. Eta, noski, euskaltzaleak. Kalearen bestaldean bizi zen Jose Mari Agirre “Lizardi” etxekotzat geneukan. Eta bisitari arruntak “Orixe”, “Aitzol”, Lupe Urkiola, Antonio Garmendia eta abar luze bat izaten genituen. Frantziskotarrak ere azaltzen ziren. Aitak esan ohi zuen, fraideek komentuan bazkaltzen zutela aurrenik eta bigarren otordua gurean egiten zutela. Aita oso gizon erreserbatua zen. Nik uste dut ez zela inoiz politikaria izan. Tolosako alkatea izendatu zuten arren, nire ustez politikan enbarkatua izan zelako da. Eta hain zuzen, nire amaren osaba zen Doroteo Ziaurrizek bultzatua. Hura bai zen EAJkoa, gerra garaian EBBko lehendakari izatera heldu zena.
Euskaltzale bezala, antzerkiak erakartzen zuen aita. Alemaniako kulturaren zalea zen. Bertold Brecht-en zenbait obra euskaratu zituen. Mundu lasai, dogmatiko eta formula zehatzetako giro batean bizi ginen. Erlijiosoa zen aita, oso. Ama liberalagoa neukan. Gogoratzen dut, aita behin aguretuz gero sarritan otoitz egiten egoten zela eta amak esan ohi zion errezo gutxiago eta erresignazio gehiago behar zuela izan.
Gerra hasi bezain laster, Tolosatik alde egin behar izan zenuten, Ipar Euskal Herrira... Nola eraman zenuen bizi-tarte hura?
Etapa desberdinak izan ziren. Altxamendua hasi zenean, nire aitak eta EAJko askok hura beste sanjurjada bat zela pentsatu zuten. Hamabost bat egunetan amaituko zelakoan zeuden. Uda zelako Zarautzera joan ginen, urtero bezala. Karlistak aurrera zetozela ikusita Oñatira joan ginen ama eta bi anaiok, aita tropekin Mutrikura zihoan bitartean. Handik, berriz, gasolino batean enbarkatuta Donibane Lohitzunera egin zuen salto. Hori ikusita, aitonak lortu zigun astebeteko lizentzia bat muga zeharkatzeko, eta Ildefonso Kalparsororen kotxean pasatu ginen bestaldera, Teresa Bandres andrearekin batera, bidaia osoa negarrez joan zena, Luisito semea —falangista bera— galdu berria baitzeukan. Hori garbi gogoratzen dut. Teresaren senarra Tolosako idazkaria zen eta Baionara ihes egin behar izan zuen.
Ziburura iritsi ginen gu hiruok, eta zazpi egunen ordez hamar urte iraun zuen gure erbestaldiak. Bertako girora egokitzea ez zen erreza. Hemendik hara joandakoen arteko bilerak gogoratzen ditut. Eta ikusten ari naiz “Aitzol” Sokoan txokolatea hartzen nire gurasoekin. Gau hartan enbarkatu zen “Galerna” ontzian eta handik hiru egunetara jakin genuen Hernaniko hilerrian fusilatu zutela.
Gurasoek Donibaneko Sainte Marie ikastetxe zaharrera sartu ninduten. Maristak ziren eta errefuxiatu guztien taldea gela batera sartu gintuzten. Gelakideak euskaldun abertzaleak eta Frankoren aldeko katalanak ginen eta fraideentzat gu “les rouges” ginen. Klasean egiten genituen eztabaida politikoak dira garai hartako nire oroitzapenak. Liburu bakarra eman ziguten: hiztegi bat. Zortzi urteko mutiko bati hiztegiak ez dio ezertxo ere adierazten eta nik ibaira bota nuen. Beti esaten dut ez ginela hasieran onartuak izan. Jean Ibarnegaray faxista eta bere kastako kazikeak gu baztertzen saiatu ziren, eta —adibidez— gure apaizei meza ematea ukatu egin zitzaien maiz.
Gauzak baretzen joan ziren heinean, 1938an Jesus Elosegi osabak guretzat Saran aurkitutako etxe batera aldatu ginen. Guztiak euskaldunak ginen eta nik artean ez nuen piperrik ere ulertzen frantsesez. Ikasi genuen aurreneko gauza Marsellesaren haurren estrofa izan zen. Garai hartan artean Francok gerra galduko zuela pentsatzen genuen, baina egunetik egunera ezkorragoak ginen. Hala ere, Terueleko lehen bataila errepublikarrek irabazi zutenean, Sarako errefuxiatuek kafea hartu genuen aurreneko aldiz, nahiz eta gehienok diruz oso eskas ibiltzen ginen. Baina ostera faxistak gailendu zirenean... ohitura hartuta zegoen eta kafe hartzen segitzea erabaki zuten nagusiek!
Gure etxea hainbat lagunentzat kokaleku bihurtu zen, Elvira Zipitria eta “Orixe”rentzat, besteak beste. Gogoratzen dut Ignazio Bolibar Madrileko katedradun ospetsuaren sendia auzoko geneukala. Ignazioren semea Negrinen idazkaria zen. Gerra galdu zenean Ignazio Bolibarrek eskaintza izan zuen Mexikoko Unibertsitatetik bertan lan egiteko eta hara aldatu ziren.
Gu Saratik Donibane Lohitzunera joan ginen 1939an, eta hantxe hasi zen nire prestakuntza serioa. Lehen aipatutako Sainte Marie ikastetxea Donibaneko dendarien semeentzat zen, batez ere, merkatal ikasketak burutzen baitziren bertan. Baina beste askok Batxilerra egin nahi genuelako, akademia bat ireki zen “Cours Louis XIV” eta bertara joan nintzen. Kolperik eman gabe dezente ikasi nuen, oso irakasle onak baitziren, gehienak europar gerratik Frantziako Iparraldetik aldenduz iritsita. Ongi ikasi nituen humanitateak: latina, frantsesa, historia... Matematikaz, berriz, ez nuen ezertxo ere ikasi. Ez nintzen klasera joaten, eta gurasoek jana eta lana bilatzen nahikoa zutenez gero ez ziren jabetzen nire huts haietaz. Irakasle haiek humanistikarako zaletasunak sorrarazi zizkiguten eta horren harira Virgilioren Eneida itzuli genuen frantsesera latinetik. Bestalde, guretzat oso deigarria zen Troyako gerla eszenifikatu genuen: ni Hektor izan nintzen eta Karlos Almandoz lagun mina, berriz, Akiles. Klasiko mundu aberasgarri horretan murgil egin genuen.
Berunezko soldaduetarako nire zaletasuna orduantxe piztu zela esan nezake. Ezaguna da nola ospatzen dituzten frantziarrek armadarekin zerikusirik duten zeremoniak: desfileak, uniformeak eta abar. Mundu hark erakarri egin ninduen, indarrez eta armadaz maitemindu nintzen. Ni, seguru aski, Ipar Euskal Herrian geratu izan banintz militarra izango nintzen.
“Gobernuan egon nintzen garai hartan fedea genuen, indarra eta kemenarekin batera. Gaur ez ditut hain argi ikusten”.
Aipatu duzu zure afizio hori, ofizio bihurtu zena: Labayen berunezko soldadu txikiak. Munduan erreferenteak bilakatu ziren. Hori da, hori, marka!
Esku lana izan zen. Eta mundu osora heldu ziren, egia da. Gaur egun ere, Interneten begiratzen baduzu nire soldaduen gaineko aipamenak aurkituko dituzu erruz. Tailer bat jarri nuen, baina Karlos Garaikoetxea Lehendakariak gure kargua bestelako beste edozein aktibitatearekiko inkonpatibilitatea inposatu zigunez gero lantegia itxi nuen. Segitu nuen gero, baina modu sinpleagoan. Armadarako nuen joera, beraz, historian oinarritutako nire soldadutxoen bidez enfokatu nuen. “Gudariño” esaten nien nik. Nire lan horretan aplikatu ditudan ezagutzak —soldaduen jantziak, antolaketa eta abar historia da— funtsezkoak ditugu historia bera hobeto ulertzeko.
Ipar Euskal Herritik hego aldera itzulita, eta kimika ikasketak amaitu ondoren, lanean hasi zinen. Eta 1978an lehen kargu publikoa eskuratu zenuen, Donostiako Udaletxean...
Donostiako Gestoraren kidea izan nintzen. Antiguoko Batzokikoa nintzen eta Jesus Mari Alkain semeak proposatu zidan Gestoran sartzea, EAJren buru gisa. Onartu nuen eta 1979ko lehen udal hauteskundeak bitartean aritu nintzen, Gestoraren presidentea Ramon Jauregi zelarik. Hauteskundeetan EAJk irabazi zuen, Jesus Mari Alkain aita alkate izendatu genuen eta ni zinegotzi gisa ihardun nuen 1980ra arte, hain zuzen Eusko Jaurlaritza sortu bitartean.
Halaxe da, gerra osteko Jaurlaritzaren lehen gobernuko Kultura Sailburu izendatu baitzintuzten. Une erabakigarriak izan ziren haiek...
Bai, nik hautatu nuen Kultura Sailburutza, izan ere Garaikoetxea Lehendakariak beste aukera bat ere eman zidan: Barne Saila. Nola gogoratzen dudan? Esango nuke, garai hartan fedea genuela, indarra eta kemenarekin batera. Gaur ez ditut hain argi ikusten. Gure ilusioa jarraipena ematea zen, Jose Antonio Agirre mitoa baitzen guretzat, Estatu gizona bihurtuta, gerra aurreko Jaurlaritza hark denetariko ahalmenak izan baitzituen, armada barne. Beraz, aurrekoarekiko lotura egiten saiatu ginen Jaurlaritza berrian. Guretzat, Garaikoetxea hirugarren Lehendakaria zen, Leizaolaren ondorengoa.
Politikoak zineten ala politikan ari ziren hiritarrak?
Hiritar arruntak ginen, dudarik gabe. Gu Jaurlaritzan ez genuen alderdi kide gisa ihardun. Garaikoetxea ere halakoxea zen eta horrexegatik sortu ziren istiluak eta arazoak Jaurlaritza eta Alderdiko aparatoaren artean.
Sakontasun handiko zereginetan aritu izan zinen, Euskal Herriaren berpizte berri baten ardatzean jo eta ke... Bekoki zabala izan zaitugu, gainera, inoiz ez baitzara siglen atzetik ibili...
Niri nazioa interesatzen zait. Gerra aurrekoa naiz ni, gerrak gogortua. Goian aipatutako “Aitzol”en fusilamenduaren gisako gertaerek gogortu egiten zaituztete. Baina, bestalde, erbestean ez zitzaigun alderdikeriarik erakusten. Doroteo Ziaurriz EBBko Lehendakariak ez zigun behin ere Alderdia aipatzen. Berarentzat Jaurlaritza eta nazioa ziren garrantzitsuenak. Nazioan sinetsi duten haurrak izan gara. Guk klase aretoan Albert Lebrun Frantziako presidentearen erretratua geneukan isekita; baina guretzat beste presidentea Jose Antonio Agirre zen. Nik, beraz, zentzu horrekin jokatu dut beti eta alderdiak tresnatzat dauzkat, eta ez dogma edo erlijioa. Nazioaren alde lan egiteko alderdiak oztopo bilakatzen dira sarritan. Zatikeriak sortzen dira eta gorrotoa. Jaurlaritza hartan nazioa zen kontzeptu nagusi edota helburua. Eta orduko nire zereginetako bat, estaturik ezean gobernuari behintzat estatu-protokoloa ematea izan zen. Liturgia modukoa behar genuela iruditu zitzaidan, sinbolismoa beharrezkoa baita estatu batean.
“Nazioaren alde lan egiteko alderdiak oztopo bilakatzen dira sarritan. Zatikeriak sortzen dira eta gorrotoa”.
Iraun al du liturgia hark?
Garaikoetxea ez zen bat ere zalea. Gogoratzen dut Adolfo Suarez lehen aldiz Ajuria Eneara etorri zenean, kontu handiz prestatu genuela zeremonia. Carmelo Bernaolari eskatu nion “Gora ta gora” himnoa armonizatzea. Suarez agertu zenean, Lehendakaria Ajuria Eneako eskaileretara atera zitzaion, ikurriña mastan igota zegoela eta miñoien tronpetek himnoa jo zuten. Hura ikusita, Suarez firme jarri zen... baina ez Garaikoetxea. Hortxe zegoen diferentzia.
Ez dakit nazio kontzeptua gobernu kide guztiengana eramaterik izan ote zenuen, talde hartan denetariko “abertzale” motak baitziren. Baina bederen ahaleginak egin zenituen eta funtsezko zenbait egitasmo burutu ziren: EITB, HABE, Euskadiko Orkestra,...
Lehen Jaurlaritzan aritzea pribilegio bat izan zen eta zorte handia, dena baitzegoen egiteko. Burutu behar zenituen, derrigorrez. Hala ere, normala den bezala, aurrera eramaterik izan ez nituen gauza asko dira: balleta nazionala, adibidez. Ez duzu aipatu Antzerti Eskola ere abian ipini nuenik, baina gero Joseba Arregik kendu zuen.
Nire helburu nagusia euskararentzako bitartekoak sortzea izan zen. Euskarak telebista eta irratirik gabe ez zuela iraungo garbi neukan. Tresna nagusi bat zen gure hizkuntzaren garapenerako. Eta nik Kultura Saila, Defentsa Saila bezala kalifikatu nuen. Nazioari bizkar hezurra sendotuko zioten erakundeak behar genituen. Euskal Telebista baimenik gabe sortu genuen, abentura bat bezala.
Ondo atera zena. Eta espainiar estatuan —Katalunya barne— Gasteizerantz begiratzen zuten, erakusten ari zineten adore eta indarraz txundituta...
Hala da, bai. Max Cahner Generalitateko Kultura Sailburua zenbait aldiz etorri zen guregana, irabazten ari ginen lasterketa hartan zer baliabideak genituen ikusteko. Noski, bat oinarrizkoa genuen: kontzertu ekonomikoa. Horrek eskaintzen zigun autonomia zabala. Eta kasu horretan, gure giza-ekipoaren maila teknikoa oso ona izan arren beste aliatu batekin ere jokatu genuen: Jaurlaritzaren Aurrekontuen Interbentzio Zerbitzua. Pedro Luis Uriarte Ekonomia eta Ogasun Sailburua pieza garrantzitsua bilakatu zen eraikitze prozesu hartan, gorriak eta bost jasan behar izan baitzituen gure egitasmoak administrazio-zerbitzuek geldituta gera ez zitezen. Euskal legitimitatea genuen lehen helburua eta horren bila ari ginen oztopo guztien gainetik. Espainiako legalitatea genuen gure aurka. Gu legimitatuta sentitzen ginen, euskaldunak bezala, edozein proiektu aurrera eramateko. Gaur egun hori ez da eramaten..., zoritxarrez. Galdu egin da legimitatearen zentzua. Eta ez diogu bakarrik Patxi Lopezi begiratu behar... Jaurlaritza erakunde administratibista bilakatu da. Nazio eraikuntzan funtzionarizazioak ez du laguntzen.
Hori diozula, laguntzen al du, berriz, EAJ-PNVk izena aldatu nahi izatea?
Nire ustez, ez du zentzurik. Europan nazionalista hitza gaizki ikusita dagoela? Eta guk zer zor diogu, bada, Europari? Disgustuak, besterik ez! Estatuen Europa sortu dute, erakunde hori osatzen duten estatuen inbiolabilitatea ezarriz. Gure etorkizuna beltza jarri digute alde horretatik.
“Nik uste dut izan badela ahalmen bat, herri bezala garatzen oztopatzen diguten arrazoiak identifikatzeko. Eta aurrera egiteko bideak non dauden ere garbi dugulakoan nago”.
Ez al da bitxia, deitura erdarazko bertsioan bakarrik aldatu nahi izatea?
Ni jelkide bat naiz. Jaungoikoa eta Lege zaharrak. Baina izena errebisatzekotan, bietan egin beharko litzateke. Alderdiaren baitan iritzi kontrajarri ugari dira. Horra hor, abortuaren legea. EAJren Madrileko ordezkariek baiezkoa eman behar izan zuten...
Inoiz esan zenuen euskaldunak ginela Madrileko lepoko mina...
Nik uste dut baietz. Baina Madriletik guganako sentimendu desberdinak aurkituko ditugu beti. Alde batetik, maite egiten gaituzte. Bestetik gorroto digute. Lilura erakusten diguten batera inbidia ere bai. Arazoa guretzat Kadizeko Konstituzioa da. Datorren urtean ziur ospatzen dutela. Guk egun horretan ikurrinak mastaren erdialdean ezarri beharko ditugu, zapi beltzarekin.
Zuk uste al duzu horren kontzientziarik badagoela gure artean?
Kultura mundukoek ez al dute kontzientzia hori sortu edo indartu behar? Gizartean, dena den, nik uste dut izan badela ahalmen bat, herri bezala garatzen oztopatzen diguten arrazoiak identifikatzeko. Eta aurrera egiteko bideak non dauden ere garbi dugulakoan nago. Datuen arabera, adibidez, Tolosaldean lau mila bat haur ari dira une hauetan eskoletan. Horietako lauren gurasoek aukeratu dute beren umeak gaztelaniaz hezituta izatea. Horrek esan nahi du guraso gazteek euskal sentimendua badutela. Nazio kontzeptua dutelako seinalea da hori.
Itxaropentsu ikusten zaitut...
Zalantzarik gabe. Gertatzen dena da, denok nahi dugula atzetik goazen horren gauzaketa instantean lortzea. Baina herri honen historian giza norbanako bakoitzaren bizitza segundu bat izatera ez da iristen. Eta soseguz joan behar dugu.
Aizu, denbora aipatu duzu, eta kronologia luzeko pertsonaia izan zen Jose Migel Barandiaran, zuk umetatik ezagutu zenuena. Zer gogoratzen duzu ataundarraz, gugandik desagertu zela 20 urte betetzen direnean?
Saran ezagutu nuen, Ibarsoro Berria etxean. Apaiza zen, batez ere; apaiz txorrotza. Erreberentzia zor genion. Nik garai hartan ez nuen gizon harenganako bestelako kontzientziarik. Latinezko klaseak ematen zizkidan... eta koskorroiak ere bai. Egia esateko, ez nuen asko maite. Noizean behin gurasoek bidaltzen ninduten On Jose Migeli laguntzera indusketaren batera. Aspertu egiten nintzen. Eta oso jatun txikia zenez gero nik ere oso gutxi jaten nuen irtenaldi haietan.
Gero harremanak bestelakoak izan ziren. Nire osaba batek erosi zuen Sarako Bidartea baserria eta baita berrizkatzeari ekin ere. Baina alemanak iritsi zirenean Hego aldera itzuli zen. Orduan nire gurasoek bukatu zuten obra eta handik aurrera neguak Donibane Lohitzunen ematen genituen eta udan Sarara joaten ginen. Gu, berriz, 1946an itzuli ginen hona eta Bidartea Don Jose Migeli eskaini zion aitak. Eta baita berak onartu ere. Ataunera bizitzera etorri zenean, Barandiaranek Bidartearen erreplika bat eraiki zuen, gaurko Sara Etxea, alegia.
“Madriletik guganako sentimendu desberdinak aurkituko ditugu beti. Alde batetik, maite egiten gaituzte. Bestetik gorroto digute. Lilura erakusten diguten batera inbidia ere bai”.
Ipar Euskal Herrira noa galdera berri honekin: Behin adierazi zenuen gure gizarteak jansenismoaren erakuspen argia eman zuela, batez ere militanteek eurek EAJri botoa eman ez ziotenean... Ezinbesteko berreskurapen etikoaz ari zinen, nonbait...
Bai. Eskandaluak eman ziren —abortuari buruzkoa, alde batetik, eta diru zikinkeriak, bestetik— eta militantziak zigortu egin zuen Alderdia. Saint Cyran abatea euskalduna zen. Nik uste dut gu beti izan garela jansenistak: justizieroak, edozeinen kontra zuzenbidea segitzen dutenak. Jansenismoa zer da, bertute ala heresia? Guk zuzen jokatu dugu historian eta horregatik iraun dugu.
Horrek esan nahi du boterea etikaren aurrean sakrifikatzen jakin behar dela...
Noski. Uste dut Pascalek esan zuela printzipioak baztertzen eta gutxiesten hasten denean azkenik dena galtzen dela. Epe laburreko interesek printzipio horiek menperatzen badituzte... gaizki!
Epe luzerako plangintza politiko bati begira, beraz, animatuta eta itxaropentsu ikusten zaitudala esan dut lehen ere...
Bai, bai. Herri bat kontsolidatzen ari da. Carlos Santamariak esan ohi zuen bezala: gizarte bat, hizkuntza bat, kultura bat... eta hortik nazio bat. Gizarteak sortzen du nazioa. Hitzaren etimologiak berak garbi adierazten du hori: nascor, jaio izan. Gu aspaldi izan ginen sortuak. Kultura-errealitateak sendotzen direnean politikaren errealitateak etorriko zaizkigu. Ez du zentzurik eskubide politikoak exigitzeak ez badira aldez aurretik kulturalak indartzen.
Gauden gela honetako orma batean bi dokumentu zahar ikusta daitezke. Batean, 1871koa, Carlos VII.aren sinadurarekin irakurtzen dugu: Rey de las Españas. Bigarrenean, 1864koa, Alfonso XII.ak Rey Constitucional de España-tzat hartzen du bere burua. Gaur egun, zer da Espainia?
Alfonso XII. Urruti gaude Carlos VII.aren asmotik. Nik espainiar militarrekin harreman onak izan ditut —domina bat ere eman zidaten, atera kontua!— eta nire diskurtsoan esan nien Espainia guztien batuketa gabe Espainia ez litzatekeela ezer izango.
Euskal Herrian bizi ari garen une hauek ikusita, izango al du gure gizarteak birrarmatzearen onura?
Ari gara bidean jartzen. Nazioa sendotzen ari da. Duela berrogeita hamar urte Altzan % 85 etorkinak ziren. Egun, hor daude haien bilobak, bertako euskaldunak bilakatuta. Gauzak doaz doazen pausuan. Sabino Aranak mugimendu nazional bat sortu zuen, kulturala. Helburu politiko batzuekin, noski, baina funtsean kulturala. Gerra aurretik EAJ-rekin zeuden erlazionatuta kultura-pertsonaia gehienak: Lizardi, GBBko idazkaria; Pizkundeko gizon-emakume gehienak Alderdikoak ziren. Gaur egun... ez da horrela.
Horrek dakarkit gogora behin esan zenuela PSOE zela giza-masen mobilizaziorako profesionalak. Egun, ba al da euskal mobilizaziorako indarrik?
Begira zer gertatu den Gipuzkoan Bildurekin. Espainia mailan, ez dago PSOE eta PPren arteko diferentziarik. Ikusten ari gara Estatuen Europak porrot egin duela. Moneta bakarra eta hamazazpi finantza politika? Eskuduntza asko Bruselasi transferitzea izango litzateke normalena. Ez du, beraz, logikarik “Autonomia” bihurtuko den Estatu baten barruan finantza-autonomia edukitzeak. Guztien gainetik kulturalki egon beharko genuke prest. Hortxe dago koxka, hortxe oinarria. Politika geroko ondorioa da. Ramon Labayen Sansinenea (Tolosa, 1928) Tolosan jaio eta Laskurain ikastolan ikasi zuen, euskaraz. Aita Tolosako alkatea zen, EAJkoa, eta gerran ihesi joan behar izan zuten Zarautzera, Oñatira eta gero Iparraldera. Bertako ikastetxeetan ibili zen, eta bueltan, jesuitekin ikasi zuen batxilergoa, Donostian. Madrilen Kimika lizentziatura atera zuen. Erresuma Batuan eta Nafarroan ibili zen kontserba fabrika batean lanean eta geroago enpresa turistikoetan zuzendari lanak egin zituen. 1980tik 1983ra Eusko Jaurlaritzako Kultura kontseilaria izan zen, eta EITB, HABE, literatur sariak, Euskadiko Orkestra Sinfonikoa, Antzerti eskola... hainbat ekimen bultzatu zituen. Euskararen aldeko politika egin zuen. Ondoren, bere kargua utzi eta Donostiako alkate izan zen, 1983tik, 1987 arte.
