Solasaldiak

Elkarrizketa: Toti Martinez de Lezea Toti Martinez de Lezea, idazlea "Historia gu guztiona da, denok handik gatozelako" * Estibalitz Ezkerra Argazkia: E. Moreno Esquibel Erdi Arora itzultzeko aukera izanez gero, ziur aski etxeko lanez gainezka legokeen emakume behartsu bat izango litzatekeela dio Totik, eta gainera sorgina izatea egotziko lioketela. "Horrela bizi zen jende gehiena, eta gu haiengandik gatoz", dio algaraka. Historiarekiko zaletasun horrek judutegiez, Santxoren dorreez eta gerrako jauntxoez idaztera bultzatu du, eta bere lumatik atera den liburu orok arrakasta itzela lortu du. Langile amorratua da. Duela gutxi, " " Fernando Katolikoak eta Bilboko emakume batek izan zuten alabaren historia kontatzen duen eleberria , "El mensajero del rey" eta "Euskal Herriko leiendak Leyendas de Euskal Herria" argitaratu ditu. Udaberri partean, asturiarrei buruz idatzi duen liburua eta Zugarramurdiko sorginen inguruan haurrentzat idatzitakoa argitaratuko ditu, eta azaroan, berriz, Lizarrari buruzko eleberria. Saltsa horiek guztiak amaitutakoan, agoteei buruz prestatzen ari den hurrengo eleberrian murgilduko da, buru belarri. Nondik datorkio Toti Martinez de Lezeari historiarekiko grina hori? Aitarengandik, berari ere ikaragarri gustatzen zitzaiolako Historia, batez ere Euskal Herrikoa, eta horren barruan hogeigarren mendekoa. Niri azken hau ez zait hainbeste interesatzen. Nire etxean beti izan dira Historiaren inguruko liburuak. Aitak, irakurtzen zuen guztia, gero guri komentatzen zigun. Beraz, ziurrenik hortik etorriko zait Historiarekiko grina. Gainera, gero eta gehiago interesatzen zait. Ikaragarri gustatzen zait aztarna historikoak dauden lekuetara joatea, ermitak, gazteluak, katedralak ikustea, batez ere Erdi Arokoak badira, hori delako gehien gustatzen zaidan garaia. Oraindik ere gelditzen zaizkigu orduko testigantzak Erdi Aroko herrixka batzuk ia osorik mantentzen dira, Lizarra adibidez , eta beraz asko daukagu ikusteko. Hala ere, idazle bihurtu bainolehen, gidoilaria, itzultzailea, Kukubiltxoren sortzailea, etab. izan zinen. Kukubiltxo, senarrarekin batera sortu nuen. Dena den, beharra zegoela joan naiz gauzak egiten. Ni beti egon naiz elkarte eta taldeetan sartuta. Hizkuntzak ikasi eta itzultzaile titulua atera nuen, baina itzultzailearena nahiko lan gogorra da. Gainera, hemen egiten diren itzulpen gehienak teknikoak izaten dira, eta horiek aspergarri samarrak iruditzen zaizkit. Beraz, haurrak txikiak nituenez eta Bizkaian ez zegoenez haurrentzako antzerkirik, mundu horretantxe sartu nintzen, eta hortik gero telebistara pasa nintzen. Euskal Telebista sortu berria zen, oraindik bere lehenengo urratsak ematen ari zen. Programazioaren aldetik haurrentzako gauzak prestatu beharra zegoela eta, panpina bat egiteko deitu zidaten, hortik gidoietara pasa nintzen, eta gero programetara. Guztira bost urte eman nituen ETBn. Gero itzulpenetara itzuli nintzen, lan gogorrera. Eleberri historikoaren kontua sortu zen nik horrelako liburuak irakurtzen ditudalako. Nik hemengo eleberri historikoak irakurtzeko gogoa neukan, baina ez zegoen horrelako ezer. Dena den, pentsaezina iruditzen zitzaidan tapa gogorreko liburuak argitaratzea. Ariketa pertsonal bat balitz bezala hasi nintzen idazten, nola moldatzen nintzen ikusteko. Lagun batek esan zidan ez nintzela liburu mardul bat idazteko gauza; gidoiak baietz, baina eleberriak ezetz. Eta horrek animatu egin ninduen. Eta, horrela, gaur arte. Beti gustatu zait gauza berriak probatzea, saiatzea behintzat, eta kasu honetan ondo atera zen. Duela bi urte itzulpenak egiteari utzi nion, eta orain idatzi egiten dut. Oso gustura aritzen naiz, zeren horrek historia ikasten jarraitzeko eta liburuetan oso garbi azaltzen ez diren garaiak ezagutzeko aukera ematen dit. Datuak bai, azaltzen dira, baina jendea, nola bizi zen? Zer pentsatzen zuten? Neurri batean, antzerkia egiten jarraitzeko modu bat da, pertsonaiei ahotsa ematen diedalako. Egiari ahalik eta gehien lotzen saiatzen naiz, gauza gehiegi ezasmatzen. Dena den, eleberria eleberria da, eta hori beti historiaren gainetik egongo da. Bestela, historia nobelatu bat egiten arituko ginateke, eta nik egin nahi dudana eleberri historikoa da. Nolanahi ere, dezente denbora behar izan zenuen pauso hori emateko. Ez, ez. Liburua idazteaz amaitu bezain pronto, argitaletxe batzuetara bidali nuen. Alde horretatik oso ausarta naiz. Hasieran ez neukan horrelako asmorik, baina lagunek animatu egin ninduten. Argitaletxeek, ordea, itzuli egin zidaten liburua, eta pentsatu nuen ez zuela balio. Baina nire nebak Ttarttalokoei komentatu zien gertatutakoa, eta lana haiei bidaltzeko esan zioten. Hasieran ez nengoen oso konbentzituta, baina Ttarttalo eleberri historikoen bilduma bat kaleratzen hasia zen Blancos y negros eta Amaya y los vascos en el siglo VIII liburuekin eman zioten hasiera , eta ez zekiten beste zer argitaratu, ez zegoelako gauza handirik ere. Orduan ni azaldu nintzen, nire judutarrekin, eta hara non onartu egin zuten. Eta izugarrizko arrakasta lortu zuen. Bai horixe. Geroztik ez naiz gelditu. Horrek zuzen nenbilela erakusten du, hau da, jende askok zeukala hemengo eleberri historiko bat irakurtzeko gogoa. Dena den, eleberri historikoak aspergarriak direnaren aurreiritzia egon da beti, arrakasta puri puriko gaurkotasuna duten eleberriek bakarrik balute ziurtatuta bezala. Batzuek hori pentsatuko dute, baina nik behintzat ez. Dena den, zer da gaurkotasunari buruz idaztea? Eleberri bat idazten duzunean, sentimenduei eta pertsonen arteko harreman sozial, laboral edo emotiboei buruz idazten duzu; berdin dio gaurko giroan kokatuta dauden edo ez. Nik XIII. mendean kokaturiko eleberri bat idazten dudanean, nire pertsonaiek sentitu eta sufritu egiten dute, beraiek ere izaten dituzte azpijoko, gorroto eta pasioak. Ez dut uste hainbesteko aldea dagoenik. Aldatzen den gauza bakarra agertokia da. Gainera, gaurkotasuna ez zait gehiegi interesatzen, ondoegi ezagutzen dut eta. Eleberri bat sortzeko prozesua konplexuagoa da.Beste eleberri mota batzuetan hain beharrezkoak ez diren dokumentazio lanak egin behar dira. Ez dakit, bakoitzak bere metodoak izaten ditu. Agian eleberri garaikide bat idazten ari den batek nik adina lan hartzen ditu, edo nik baino gehiago. Nire kasuan, kontua da bestelakoan alboratuta utziko nukeen garai bat aztertzen hasten naizela. Esate baterako, nik jakin banekien bandokideak existitzen zirela, baina Señor de la guerra idazteko sakonago aztertu behar izan nuen gai hori. Idazteko eginahalak egin behar dira, baina nik oso ondo pasatzen dut, denbora guztian gauza berriak ikasten joaten naizelako. Beste alde batetik, lekuak ezagutzeko bidaiatu egin behar izaten dut, istorioa kokatuko den lekua aurrez ezagutzea gustatzen zaidalako. Martxoan, asturiarrei buruzko eleberri bat kaleratuko dut. Beti erromatarrak izan dira asturiarren eta kantabriarren arteko borrokak kontatu dituztenak, baina nik oraingoan asturiarren ikuspuntua hartu dut. Ez dakigu zer pentsatzen zuten, baina izango zuten zer esan. Nik inork kontatzen ez duen historia txikia idazten dut. Non nahi ezagunak diren errege erreginei buruz idazteak ez dit plazer berezirik ematen. Batzuek Historia jada idatzita dagoela dioten arren, oraindik asko gelditzen da kontatzeko. Denbora askoan, Historia historialari eta aditu talde txiki baten esku egon da. Eta, noski, beren eskuetan dago oraindik ere, beraiek direlako ikertzen aritzen direnak eta antzinako agiriak irakur ditzaketenak. Nik neronek haiengandik lortzen dut informazioa. Baina lan hori zientifikoa izaten da eta jende gutxik izaten du horren berri, arrazoi sinple batengatik: ez dugulako ulertzen. Dena den, nire ustez, idaztea baino gehiago, interpretatzea falta zaigu. Interpretazio guztiak dokumentu batzuetan oinarrituz egiten dira, baina nork idatzi ditu dokumentu horiek? Normalean, garaileek. Oso gauza gutxi idatzi dira judutar sefardiei buruz, eta ez dago sorginkeria leporatu dioten inoren idatzirik. Historiaren bertsio bakar bat ezagutzen dugu, besteaez, eta asmatu egingo dut edo ez, baina behintzat beste bigarren horretara hurbiltzen saiatzen naiz. Gainera, historia gu guztiona da, denok handik gatozelako. Nik ere badut interpretatzeko eskubidea. Lehentxeago, eleberri historikoan egiazkotasunak garrantzi handia duela adierazi duzu. Aurten Alexandre Dumas idazlea jaio zeneko bigarren mendeurrena betetzen da, eta, berak esaten zuenez, "historia, seme alaba ederrak sortu nahi izanez gero bortxatu egin daitekeen neska bat da". Beno, oso gogorra iruditzen zait bortxatu hitza. Niri Dumas aita baino semea gehiago gustatzen zait; askoz ere egiazaleagoa iruditzen zait. Aitak duen ona da historia eleberritu zuela, eta irakurlea dibertitzen jakin zuela. Montekristoko kontea eleberri aparta da. Hiru mosketariak ere bikaina iruditzen zitzaidan, Luis XIII.aren Frantziaz interesatzen hasi eta bere teknikaz jabetu nintzen arte. Zeren eta gauza bat da asmatzea, baina beste bat, oso desberdina, benetan existitu ziren pertsonaia historikoei egin ez zituzten gauzak eta nortasunak esleitzea. Dena den, Walter Scott ek bezala, oso bultzada handia eman zion eleberri historikoari. Gainera, gizateriaren historian beti interpretatu izan dira iraganean gertatutakoak. Hortxe dugu Bibliaren adibidea. Baina hortik historia bortxatzen dela esatera... Nik ezingo nituzke gertaera errealak hartu, faltsutu, eta istorio bat kontatu. Eleberria oso polita izango da, baina gehiegitxo iruditzen zait frogarik izan gabe halako atrebentzia izatea. Ez nago oso ados historia bortxatzearen kontu horrekin. Interpretatzea beste gauza bat da. Literatura historia binomio horretan, literaturak egon behar du historiaren zerbitzura, ala alderantziz? Eleberri historikoaren kasuan, historiak literaturaren zerbitzura egon behar du. Eleberria da garrantzitsuena. Nik ekintza batzuk hartu, baina agirietan ez badut ekintza horien inguruan interesatzen zaidan ezer aurkitzen historialariak ez direlako ados jartzen , nik nire modura interpretatuko ditut, eta nire bertsioaemango dut. Hori bai egin dezakedala. Arrasateren erreketari dagokionez, adibidez, historialariek hiru data ematen dituzte: uztaileko bi eta ekaineko bat, eta nik ekainekoa aukeratu nuen, San Juan bezperakoa oso ondo zetorkidalako. Baina historialari guztiek bertsio bakar bat ematen dutenean, nik ezin dut beste desberdin bat asmatu. Historia berez ez dago literaturaren zerbitzura. Horrelako eleberrietan bietan nahastuta egoten dira. Nire eleberririk historikoena, eta lan gehienak eman zizkidana, Señor de la guerra da. Baina datu gutxiago daudenean, gehiago asmatzeko aukera izaten dut, eta orduan gehiago gozatzen dut, fabulatzen eta idazten askatasun handiagoa izaten dudalako. Toti Martinez de Lezea (Vitoria Gasteiz, 1949) Hizkuntzak ikasi zituen, eta itzultzaile titulua du. 1983 eta 1992 urteetan bi antzerki talde euskaldun sortu zituen. Garai haietan bertan, ETBko haur saioetako gidoilari lanetan aritu zen. 1992an Leyendas vascas argitaratu zuenetik, ez dio idazteari utzi. Liburu horrez gain, honako hauek ere kaleratu ditu: La calle de la judería (1998), Las torres de Sancho (1999), La herbolera (2000, Zilarrezko Euskadi saria eta Zilarrezko Luma saria), Señor de la guerra (2001, Zilarrezko Luma saria), La abadesa (2002), El mensajero del rey (2002) eta Euskal Herriko leiendak Leyendas de Euskal Herria (2002). Larrabetzun bizi da. Euskonews & Media 181.zbk (2002 / 9 27 / 10 4) Euskomedia: Euskal Kultur Informazio Zerbitzua Eusko Ikaskuntzaren Web Orria

Partekatu

• LEER EN ESPAÑOL

Theme

History

AURREKOAK

Irakurri

Irakurri

Irakurri

Irakurri

Irakurri