Pablo Muñoz. Kazetaria: Ez dago ikerketa-kazetaritzarik, materiala biltzeko kazetaritza baizik
2010-11-12
VELEZ DE MENDIZABAL AZKARRAGA, Josemari
BELAXE. ITZULPEN ZERBITZUA
“Puertas coloradas” nobelan zure auzoko bizitza, duela mende erdikoa, kontatzen diguzu. Nola iritsi zen orduko Pablo Muñoz mutila egungo kazetaria izatera? Konta iezaguzu apur bat zure bizitza.
Nik, dagoeneko, bizitza batzuk bizi izan ditudalako irudipena dut. Nik deskribatzen dudan bizitza hori nire adineko edonork bizi zezakeena da, nork bere auzoan, gerraostean. Nire nobelaren izenburuak adierazten duen bezala, Donostiako Ategorrieta auzoan jaio nintzen. Jesuitetan ikasi nuen eta Unibertsitate aurreko azterketa Valladoliden egin nuen. Orduan, neure bizitzan itzulbira interesgarria eman nuen eta fraide sartu nintzen. Estetikoki Erdi Aroko bizimodua bizitzeko aukera izan nuen, beste nobela batean, “Cruz de tramposos” izenekoan, kontatzen dudan bezala. Horri esker, beka bat eman zidaten Lovainara ikastera joateko. Han egin nuen Gizarte, Politika eta Komunikazio Zientzietako lizentziatura.
Euskadira itzuli eta, hirurogeiko hamarkadaren erdialdean gazte gehienei gertatzen zitzaien bezala, nahaspilan sartu nintzen... eta Zamorako espetxe konkordatorio ospetsuan amaitu nuen. Han ezagutu nituen beste apaiz eta fraide haiek, gehienak bizkaitarrak. Hura sekulako nahasmendua izan zen eta, azkenean, sekularizatu egin nintzen edo sekularizatu egin ninduten, nire bizitza Ordenaren diziplina-erregimenarekin bat ez zetorrelako. Joxe Arregiri gertatu zitzaionaren antzekoa izan zen. Aldi berean, Egin egunkariaren hasierako proiektuan sartu nintzen. Hilabeteak eman nituen finantzaketa bilatzen eta kontu parte-hartzaileak egiten. Egunkaria abian zela, lerrun-zerrendako ia postu guztiak bete nituen, harik eta, ezker abertzalean botere-hutsunea zegoen egoera batean, zuzendari izatera iritsi arte. Hango profesional-taldeko kideok beste bide bat eman nahi genion argitalpenari. Eta, azkenean, guri eman ziguten beste bide bat: ni eta neure talde ia osoa kaleratu egin gintuzten.
Ondoren, publizitate-sorkuntzatik bizi izan nintzen, aseguruak saldu nituen... eta, halako batean, Diario de Noticias de Navarrako zuzendari izatea proposatu zidaten. Egunkari gaztea zen, zailtasun askorekin sortua, baina itxura onekoa. Onartu nuen zalantzarik gabe. Gaitasun handiko jende gaztearekin topo egin nuen, eta horri esker finkatu zen egunkaria. Geroago, Hego Euskal Herriko gainerako lurraldeetara hedatu zen, oraingoz. Kulturari, politikari eta soziologiari lotutako beharrak asetzea helburu duten egunkariak dira.
Zure nobelaren izenburua erabiliz, ez dakit kazetaritza ez ote den “gurutze” bat. Baiezkoan, “iruzurtiena” ere al da?
Kazetaritza zoragarria da. Bizi baduzu, harrapatu egiten zaitu. Sargazoen itsasora botatzen zaitu, hor zangotrabak jasan eta iskin egiten eta bizirik irauten ikas dezazun. Gurutze bat da, bai, hainbat zentzutan: lehenik, errealitatearen mende dagoelako, eta errealitatea, askotan, gurutze bat da; bigarrenik, iraupen ekonomikoaren mende ere dagoelako, saldu egin behar duzu, lehiatu, ez du balio dirulaguntzetatik bizitzeak, eta hori oso gogorra da. Baina, aldi berean, kazetaritzak gertatzen ari denari buruz zure ikuspegia lantzeko aukera gogobetegarria ematen dizu, zer gertatu behar lukeen eta zergatik ez den gertatzen adierazten dizu.
Hirurogeiko hamarkadaren erdialdetik hona, Sargazoen Itsasoa edo “informazioaren itsaso zakarra” zerbait aldatu da, ezta?
Nabarmen aldatu da. Eta ez naiz aldaketa teknologikoaz ari soilik, jakina. Ni “berunetik” nator, berunezko plantxak eta linotipistak —informazioa alda ziezazuketen gizakume batzuk— ezagutu ditudalako. Ordenagailuen etorrera ezagutu nuen, teletipo mekanikoa erredakzioan tekleatzen... eta gaur egungo miraria ezagutu dut: lau egunkari izanda, Donostian, Bilbon edo Gasteizen botoi bat sakatu eta plantxa guztiak agertzen dira Iruñeko bi errotatibetako batean. Alde horretatik, zeharo aldatu da.
Kazetarien zeregina ere aldatu da. Tamalgarria da kazetaritza sortzailearen eta ikerketa-kazetaritzaren gabezia. Zergatik? Gaur egun egunkariak, batez ere, politikariei interesatzen zaizkielako. Haiek ondo ikasi zuten ikasgaia laurogeiko hamarkadan, prentsaurrekoetara paper guztiak eramanda joaten hasi zirenean, kazetariei eman eta horiek galderarik egin ez zezaten. Kazetari gazteen belaunaldiak ohitu egin ziren dena eginda aurkitzen. Baina prentsaurrekoetara galdetzera joan behar da... eta gaur egun nekez egiten da hori. Bestalde, kazetariak ohartu behar du bera ere enpresa dela, kontzeptu hori ez badu eta ez badu kontuan hartzen enpresak aurrera iraun behar duela, lekurik ez aurkitzeko arriskuan egongo da. Publizitatea nondik datorren kontuan hartuta, enpresarekiko lankidetza eskatzen da erredakzioetan, ia gehiegi.
Oso zaila da boterearen aurkako kazetaritza egitea. Ez botearen aurka joateagatik, baizik eta kazetariaren funtsezko lana boterea kontrolatzea delako, bestela boterea erabatekoa izango bailitzateke. Gure eginkizuna boterea kontrolatzea da. Baina kontrolatzaile bihurtzen bazara, zerrendatik ezabatu eta zure aurka jarriko dira. Horixe gertatzen zaigu guri: Eusko Jaurlaritza hurbildik jarraitzen dugu, eta hori ez dute atsegin. Ondorioz, ez gara publizitate-pastelaren banaketan sartzen. Horrela, enpresak kaltea jasaten du...
Deigarria iruditu zait ikerketa-kazetaritzarik ez dela egiten esatea; izan ere, gero eta erreportaje gehiago ikus ditzakegu, ez dakit ondo informatuta edo ondo manipulatuta, politikako ustelkeriari eta antzeko gaiei buruz...
Ikerketa-kazetaritzaren inguruko inflexio-puntu bat egon zen: El Mundo egunkariko kazetariek GALi buruz egindako lan ia mitikoa. Ikerketa-kazetaritza baino gehiago, materiala biltzeko kazetaritza izan zen hura. Bi alde aurrez aurre daudenean, bietako batek kazetaria erabiltzen du, hari informazioa emateko. Horrek ez du zerikusirik ikerketa-kazetaritzari buruz irakatsi zigutenarekin, behintzat nik ikasi nuen lekuan. Ikerketa-kazetaritza landa-lana da, zehatza, artxiboetakoa, kontu korronteetakoa, erregistroetakoa... Orain, hori guztia eginda ematen dizute, eta beti norbaiten aurka. Horrek ez du esan nahi horrelako kazetaritza objektiboa ez denik. Horregatik esaten dut ikerketa-kazetaritza desagertu egin dela.
Zorionez, gaur egungo kazetari batzuek badakite oraindik beren eskuetara iristen den materiala osatzen, eta egiaztatu egiten dute, informazioari balio osagarria emanda. Baina oso gutxitan gertatzen da hori, duela hogeita bost urte egiten zenarekin alderatuta: askoz ere ardura handiagoa zegoen ildo horretan. Gogoan ditut Cambio 16, Cuadernos para el Diálogo... horietan, iritzi-gai batzuk ere ikertzen ziren.
Argazkia: Diario de Noticias. Ruben Plaza.
Ikerketa-arlo horretara itzuli nahi nuke. Sarreran esaten nuen bezala, Egineko zuzendaria izan zinen, eta egunkari horretako ikerketa-taldeko kide ere izan zinen. Han gauza ikaragarriak aurkituko zenituela imajinatzen dut...
Nik neuk sortu nuen Egineko ikerketa-taldea. Garai hartan, drogen arazoa, droga-trafikarien sareak eta Estatuko segurtasun-indar batzuen esku-hartzea oso kezkagarriak iruditzen zitzaizkidan. Gau-kluben sareak eta abar. Ni, batez ere, lan horretan espezializatu nintzen Eta, egia esan, ileak tente jartzen zaizkizu klub baten arduradunaren atzean nor dagoen dakizunean...
Arazorik izan zenuen?
Ez, inoiz ere ez. Inoiz ez dut albisterik eman zeharo egiaztatuta izan gabe. Egia esan, albiste gutxi eman zitezkeen, horrelakoetan dabiltzanek badakitelako nola saihestu kazetaria. Hala ere, taldekide bat askoz ausartagoa zen eta liburu bat idatzi zuen, “La red Galindo”, arazoak eragin zizkiona. Gauza bat da zuk argi izatea zer dagoen atzean, eta probak eduki arte ez argitaratzea; baina beste gauza bat probarik eduki gabe zantzuak argitaratzea da.
Funtsean, horixe egiten da gaur egun...
Hala da, zantzuak besterik ez. Hori dela eta, zantzuak direla-eta egindako atxiloketa eta auzibideak eguneroko ogia dira herrialde honetan. Horrek erabateko babesgabetasuna sortzen du. Guardia zibil batek edo atxilotu batek zure izena esaten badu, atxilotzen zaituzte... eta gero hor konpon. Hori ez da salagarria kazetarien kasuan soilik, kasu guztietan baizik.
Argitaletxe handiak bat datoz jokaera horrekin...
Delitu batzuetan ez dago errugabetasun-presuntziorik. ETAren terrorismoaren inguruan ez dago inolako ardura semantikorik, hau da, hiltzaile deitu dizute eta ez dago errugabetasun-presuntziorik, ezta hurrik eman ere. Atxilotzen duten edonori ETAko kupulako kide izatea leporatzen diote. Zenbat kupula atxilotu dituzte jada? Baina, oraingoz, hori jarri dizute bizkar gainean... Eta zutaz esan dute laguntzailea zarela, gaizkilea... Gero, hori ez dela egia frogatzen duzunean, nork garbituko du zure irudia?
Horixe gertatu zen Eginekin eta Egunkariarekin; zure atxiloketarekin, susmagarrien sarearekin batere zerikusirik ez zuen argitaletxe bati eraso egin zioten. Zentzu-izpi bat duen edonork badaki hori aurrez asmatutako jokabidea dela, baina ez dakit ondo diseinatua...
Niri gertatu baino lehen gertatu zen Eginekin eta Egunkariarekin. Inoiz ez dugu jakingo Garzónek niri delitu bat leporatzeko zer intentzionalitate zuen, haren aurrean aitortu eta ordu gutxitara ez zela egia frogatu ondoren, nire abokatuari “huts egin dut" esan baitzion... Baina hor zaude. Inoiz ez dut jakingo haien esanekoa ez den komunikazio-talde baten ageriko buruari eraso egin nahi ote zioten edo Garzónek Marlaska baino epaile zorrotzagoa zela erakutsi nahi ote zuen. Izan ere, Garzón New Yorken zegoela, Marlaskak zerga iraultzaileari inguruko sarekada handia egin zuen, eta atxilotuetako batek ni aipatu ninduen, zerga-gutun baten inguruko negoziazioetarako bitartekari nintzelakoan. Marlaskak ez ninduen ezertarako deitu. Garzón itzuli zenean, sumarioa ikusi eta kazetari bat ikusi zuen: ni neu. Zorionez, Madrilgo ziegan nengoen bitartean, enpresaburuek deklaratu eta baietsi egin zuten nik esandakoa, alegia ez ordaintzeko esan niela, eta haiek kasuren bat argitzeko esku har nezan eskatu zidatela, hau da, okerren bat egon zen argitzeko.
Hala ere, poliziak esandakoari jarraituz, komunikabide guztiek esan zuten ni zerga iraultzailea kobratzeko sare bateko kide nintzela. Astakeria itzela da, nik beti pentsatu izan baitut gutun horiek jasotzen dituzten enpresaburuak biktima-talde ezagun horietan elkartutakoak bezain biktima direla. Komunikabideek beren jokabidearekin ederki jipoitu ninduten eta, orain, Ebrotik behera, terrorista bat naiz.
Hala ere, geroago, komunikabide horiek ozenki aldarrikatzen dute Garzón epailearen errugabetasun-presuntzioa, Estatu Batuetako ikastaroren baten finantzaketaren inguruko afera dela eta...
Horixe! Komunikabide handiek neurgailu desberdina erabiltzen dute, eta nire kasuan, behin eta berriro errepikatu zuten, gainera, Eginen ibilia nintzela.... doilorkeria izan zen. Eta areago salaketa kendu ondoren isil-isilik egon zirelako.
Argazkia: Diario de Noticias. Ruben Plaza.
Beste gai bati helduz, zure talaiatik gure herrialdearen azken 40 urteko bilakaera politikoa nola ikusi duzun azaltzea nahi nuke. Zamorako espetxeko behartutako egonaldian hasita.
Nire ustez, etsipen kolektiboa izan da. Frankismoaren bukaeran denok mobilizatzen hasi ginenean, beste zerbait espero genuen. Estatuaren aldetik, sistema irekiagoa eta pluralagoa ikusten genuen. Baina Konstituzioa txikiegi geratu zitzaigun, kortse bat zela iruditu zitzaigun. Hala ere, gauza txiki horiekin pozten ginen: alderdi legeztatuak, sindikatuak, adierazpen-askatasuna... Eta, azkenean dena gutxiegi izango zela susmatzen genuen arren, ilusioa genuen. Baina, denboraren poderioz, ikusi dugu monarkia finkatua eta alferrikakoa dagoela; praktikan ideologia bertsuko bi alderdiz osatutako bipartidismoa dugula, ezkerrik eta eskuinik ez dagoelako; eta herrialdea duela lau hamarkada nagusi ziren ideia sozializatzaileekin zerikusirik ez zuen desarrollismo batean sartu zela.
Hori, Estatuari dagokionez. Euskal Herrian, etsipena handiagoa izan da, etapaka etorri delako. Txibertako bereizketa, indarkeria armatuaren iraupena, errepresio gogorra, tortura eta tratu txarren etengabeko salaketak, batzuek euskal nazionalisten eta espainiar nazionalisten arteko amildegia sortzeko duten interesa, eta, oro har, gure autogobernua nahikoa ez dela-eta zabaldutako asegabetasuna. Ni bat nator Txema Monterok esandakoarekin, alegia, Estatutua bidean aurkitutako ostatua dela. Ez zait egoki iruditzen betiko ostatua izatea eta, era berean, ez dut uste zuzena denik ostatua alde batera utzi nahi dutenen jokabidea, horrek etengabeko porrota dakarrelako.
Azkenean nolabaiteko ezkortasun-begirada geratzen zaigu, baina badira oraindik alaitasunerako arrazoiak, esaterako ezker abertzalearen eboluzioa. Horrek arnasa ematen dizu... Baina, oro har, ez da guk nahi genukeena. Agian, nahi genuena utopia hutsa zen, ilusioa, lañotasuna, idealismoa... Zertan geratu zen 68ko Maiatza?
Atzera begira jartzen naizenean, gogoan dut Simonek eta Garfunkelek kantatzen zutena: gazteria lañotasunaren garaia dela, garai horretan inor ez dela jabetzen ezarritako botereen aurka joatea ezinezkoa dela, botere horiek ikusezinak direla...
Bai, baina bizitzan zehar, pertsona bakoitzak bere garaian berresten eta balioesten ditu gauzak. Garai hartan balioesten genuena gaur egun ere balioesten dugu, baina beste era batean. Bizitzaren bilakaerak berak birkokatzen zaitu. Eta puntu batera iritsita, pentsatzen duzu lortu nahi zenuena ez dela bete, ezta hurrik eman ere. Hala ere, lortutakoari begiratu eta zenbateraino konformatzen zaren erabaki behar duzu. Zure bizitzako une guztien batuketak emaitza bat ematen du, kasu honetan, negatiboa, lortutakoaren defizita ikusita, baina erlatibizatzen hasten zara.
Gernikako Estatutua betetzeko bidean jartzeko 30 urte igaro dira. Eta egungo bide horretatik —Espainiako Gobernuaren eta EAJren arteko konpromisoa— atera ere egin liteke. Bestalde, batzuei entzun diegu behin eta berriro Estatutua zaharkituta zegoela, beste batzuei bide horrek ez garamatzala inora... Nahaste ederra, ezta?
Hori gertatzen da politika botereari eustea helburu duen tratu hutsa bihurtu delako. Gernikako Estatutua lege organikoa da eta Espainiako ondoz ondoko gobernuek ez dute bete nahi izan. Zergatik? Estutzeko eta salgai gisa erabiltzeko gaitasuna zutelako. Horrela dago politika. Arrazoia zuten Missisipiko eta Sierpes kaleko arrakero izatea elkarri leporatu ziotenek. Politika boterea eskuratzeko tresna bihurtu da. Boterea bere alderdi “erotikoan” eta, batez ere, pastelaren edo karguen banaketan. Estatutua beste tresna bat izan da boterearen erabilera horretan. Orain, Rodriguez Zapaterok, estu eta larri dagoenez, sinatu duena sinatu du. Beste gauza bat da beteko duen ala ez.
Bestalde, egia da euskal herritarren sektore batek uste osoa zuela Estatutuak bere garaian ez zuela balio eta, orain, are gutxiago. Eta beste egoera batera pasatu beharra dagoela. Galderak honako hauek dira: zer egoeratara pasa gaitezke eta zer bermerekin? Pasa gaitezke ala ez? Utziko digute pasatzen ala mendira jo behar dugu berriro? Desobedientzia zibila aldarrikatuko dugu? Oso zaila da dena. Nire ustez, ez dago txarto asegabetasun-espiritu horri eustea, gehiago nahi dugulako. Eta, egungo politikaren ezaugarriak ikusita, aurrera egiteko une aproposen zain egon behar dugu, bideko ostatutik “aitaren etxera” iristeko.
Argazkia: Andres Espinoza.
Dirudien bezala, mundu guztiak onartzen du borrokarako bide politikoak soilik erabil daitezkeela, eta Noticias Taldeko argitalpen-zuzendariaren postutik, nola ikusten duzu zuk?
Nik ikusten dut honek ez duela atzerabiderik. Ezker abertzaleak urratsa eman du, eta ez gara eztabaidatzen hasiko zergatik eman duen orain eta ez lehenago. Loiolako prozesuaren emaitza hain etsipengarria izan zen ezker horrentzat, non une hartan bertan erabaki zuten ezin zutela ETAren tutoretzapean jarraitu. Urratsa itzulezina da. Ezker abertzaleak atera duen konklusioa duela hamar urte atera zuen Aralarrek: borroka armatua ez dela bidezkoa, ez etikoki ez politikoki. Eta pilota ETAren teilatuan utzi dute, berak urratsa eman dezan. Eboluzio hori oso garrantzitsua izan da, hirurogeiko hamarkadatik hain esanguratsua izan den abangoardiaren kontzeptua, ETAren abangoardia, zeharo aldarazi duelako ezker abertzaleak. Eta orain, abangoardia lekuz aldatu da. Nik ulertzen dut berrogeita hamar urteko borroka eta horrek berekin dakarren guztia, sufrimendua, jarduera, epika... ezin direla bat-batean amaitu. Hori konplikatuagoa izango da. Nire ustez, ETA harrituta geratu da ezker abertzaleko buruzagien sendotasunaren aurrean eta zegokiona egin behar izan du.
Baina bide horretan horma bat dago, hain zuzen terrorismoaren aurkako itunak, PP-PSOE hitzarmenak, biktimek, komunikabide handiek eta abarrek eraikitakoa, eta horma hori gainditu egin beharko da. Eta horretan hasi da. Ez da huskeria izan El Pais egunkariak Arnaldo Otegiri sei orrialde eskaintzea. Horrenbeste orri Rodriguez Zapaterori ere ez diote eman. Hori gertatu da El Paisen badakitelako nola dauden gauzak eta, komunikabide gisa, ezin da ilargian geratu datorrenaren aurrean. Indarkeriarik ezak egungo egoera eta jarrerak aldaraziko ditu. Egia da asko kostako dela eta erresistentzia handia egongo dela. Izan ere, tamalez, badirudi egoerak dagoenean jarraitzeko eta ETAk irauteko interesa dagoela batzuen artean, eremu hori ezegonkortua egonik emaitza onuragarriak lor daitezkeelako hauteskundeetan.
Medio batzuetan diotenaz ari zara, alegia, mugimendu hauei ez zaiela sinesgarritasunik eman behar? Onartu behar dugu, aurrekoetan ikusitakoa ikusita, sinesgaitza izateko arrazoirik badagoela...
Nik ez dut inolako zalantzarik. Ez dakit ezker abertzaleak legalizazioa lortuko duen ala ez, eta ez dakit Gune Abertzaleak zer ekarriko duen, ez eta nazioarteko bitartekarien batzordearen zeregina zein izango den ere. Eta, jakina, beste aldean ere, orain arte harro-harro ibili direnek nola egingo duten atzera ere ez dakit. Inork ez dakizki gauza horiek, baina laster jakingo dira.
Atzera egiteko arriskurik ez dago?
Kasu hauetan gertatzen den bezala, ziur nago ezker abertzale osoa ez dagoela ados bide horrekin, ezta ETAren barruan ere. Disidentzia zibileko eta armatuko taldeak sor litezke, Irlandan bezala. Amore eman nahi ez duen talderen batek aurrera jarraituko du. Baina hori amaitu da.
Beste alde batera begiratuta eta gurea konponbidean dagoela suposatuta, nola ikusten duzu Espainiako Estatua eta Europarekin duen lotura?
Estatuan krisi ekonomikoa gainditzeko borroka etsi-etsia dago. Izan ere, egoera hau beste gobernu batek ere ez du konponduko. Hasieran ekaitza zena tsunami gisa iritsi zitzaigun, hemengo egitura ekonomikoak ahulak zirelako. Eta lehertu behar zuena lehertu zen. Talde sozialista Europaren eta Nazioarteko Diru Funtsaren eskakizunak betetzen ahalegintzen ari da, berandu eta txarto, hondamendia saihesteko. Espainiako oposizioa, berriz, sozialistak noiz eroriko zain dago... ondoren haiek gauza bera egiteko. Tamalez, egiaztatu da ameskeria hutsa zela Espainia Europako punta-puntako herrialdea zela zioten hura; argi dago behe-behean gaudela, berandu eta gaizki sartu ginelako. Europaren dirulaguntzarik gabe, Espainia askoz beherago egongo zatekeen. Ezin gara pasa “seiscientos-etik” “BMWra” zuzenean. Europa une hauetan jasaten ari den krisialdi orokorraren barruan, oraindik lehertu ez den pikorra da Espainia.
Horren guztiaren konklusioa da argudio politikoak ekonomikoen azpian daudela, edozein gizarteren eragilea ekonomia baita...
Edozein alderdiren ideologiak izango luke oztopo bera. Pablo Muñoz Pablo Muñoz 1941eko abenduan jaio zen. Ikasketez eta lanbidez kazetaria da. Euskal prentsan ibilbide luzea egin du, Egin egunkariaren zuzendaritzan hasi eta Noticias taldeko egunkarien proiektuaren sorreraraino, Nafarroako eta Gipuzkoako zuzendaria baita. Nobela-generoari ere heldu dio, Cruz de tramposos (Ttarttalo, 2010) eta Puertas coloradas (Ttarttalo, 2009) liburuekin. Hala ere, argitaratu zuen lehen liburua Miguel Indurainen biografia izan zen: Una vida sobre ruedas (Alba argitaletxea, 1993), eta bigarren edizioa: Y el mito se hizo hombre (1996).
