Gregorio Muro Arriet. Gidoigilea: Euskarari esker artistikoki garatzeko aukera izan dut
2012-11-28
ALMORTZA MURO, Arkaitz
ALMORTZA MURO, Arkaitz
Seuletik (Hego Korea) etorri berri zara. Zeinek gehiago iraun aurkeztu zenuenetik 160 lehiaketa baino gehiagotan parte hartu duzu eta hamaika sari irabazi dituzu. Laburmetraiak izan duen oihartzuna espero al zenuen?
Zerbait egiten duzun bakoitzean nolabaiteko oihartzuna izatea espero duzu. Laburmetrai hau oso pentsatua izan zen leku askotara iristeko, hau da, beste lanekin heldu ez nintzen lekuetara iristeko. Era honetako lan bat egiten duzunean, lehenik eta behin, zuk nahi duzun hori adierazten saiatzen zara eta, ondoren, martxan dauden zirkuituetan eta festibaletan lekua izango duela bermatzen ahalegintzen zara. Espero nuen bezala ari da funtzionatzen, nahiz eta beti gehiengoa espero duzun. Baina oso zaila da konpetentzia handia dagoelako, eta laburmetraiak egiten ari direnak oso ongi egiten ari dira. Oso pozik nago lanaren emaitzarekin.
Zure ustez, zer da jendeak lan honetan estimatzen duena?
Ez dakit, gauza ezberdinak esan dizkidate. Egia da lanak ukitu egiten duela, hunkitu egiten duela, eta jende askori emozioa gustatzen zaio eta hori da baloratzen duena. Beste batzuei, ordea, sakonki ukitu izana ez zaie gustatu. Hau da, pertsona batzuengan kontrako erantzuna sumatu dut, sentsibilitatea ukitzeak graziarik egin ez dielakoan. Istorioa unibertsala da, eta nik uste dut hori izan dela jendeari gehien gustatu zaiona: maitasunaz hitz egiten du, gurasoek seme-alabekiko duten maitasunaz, maite duzun norbaiti zerbait gertatzen zaionean sufritzen dena... Hori unibertsala denez, munduko herrialde guztietan ulertzen ari dira, eta sariak gutxien espero dituzun lekuetatik iristen ari dira.
Film laburra 2012ko Goya sarietan sailkatua izan zen. Zuk uste duzu aipatzen duzun sentsibilitate hori lana hautatu zutenengana iritsi zela ere?
Egia esan, ez dakit nola sailkatzen dituzten. Ez dakit zenbat akademikok ikusi dituzten bozkatu behar diren laburmetraiak, eta ez dakit ere beren ezagutzaren arabera bozkatu duten edo lanaren inguruan entzundakoaren arabera egin duten. Pentsatzen dut sailkatze prozesuan alderdi horiek guztiak hartuko zirela kontuan, eta, batez ere, ziur nago, zorteak ere eragina izan duela.
Ander eta bere familiaren istorioa idazten duzun lehen drama da. Zerk bultzatu zintuen pausu hau ematera?
Besterik gabe, egiteko gogoa nuen. Probatzeko gogoa nuen. Niri beti fikzioa gustatu izan zait. Nire aitak Hernaniko zinema areto bateko filmak proiektatzen zituen. Niretzako zinema emozioa eta abenturak bizitzen ziren leku magikoa izan da. Niri gehien gustatu zaizkidan emozioak beti abenturarekin, akzioarekin eta intrigarekin lotu ditut. Horregatik, nire lan guztiek lerro hori jarraitu dute. Horiek generoak dira zinemaren munduan. Beldurraren generoa dago, intrigarena, abenturarena, eta ni generoetan mugitu nahiz. Baina generoa deitzen dena, baina badena, drama da. Benetako generoa da, guztien artean nagusiena. Inoiz ez dut horrelakorik egin. Komedia, intriga, abentura eta abar egin ditut, niretzako entretenimendurako zinema zena. Hausnartzeko edo barruko sentimenduak ukitzen dituen zinema ez dut egin orain arte.
Zer kontatu nahi izan diguzu lan honekin?
Drama bat egin nahi nuen eta pentsatzen hasi nintzen. Gidoiak nola egiten diren ikasten duzunean pertsonaiak gauzak egitera mugiarazten dituzten kontuen berri hitz egiten dizute. Biziraupenaren gaia dago, mendekua... hamaika gauza daude. Bestetik, maitasuna eta sufrimendua daude. Nik gai hori ukitu nahi nuen. Jakin badakit zer den sufritzea zure familiako norbaitek istripu bat izaten duenean, eta hori bera kontatu nahi izan nuen. Testuinguru dramatiko batean ipini dut, oinarrizko egitura dramatiko batean: lehen zatia, bigarren zatia eta espero ez duzun amaiera. Istorioak ez du nirekin zer ikusirik, baina bai, ordea, bertako sentimenduak. Izan ere, nik neuk gertutik ezagutu ditut, eta horiek istorio zail batean kontatu nahi izan ditut.
Istorio gogor hau irudi leunak, ederrak, erabiliz kontatu duzu. Zer lortu nahi izan duzu kontraste horrekin?
Istorioaren gogortasuna eta tristura irudi ederrak erabiliz kontatu nahi izan nuen. Hori erromantizismoaren kontrastea da, edertasunak eta tristurak bat egiten dutenean. Efektu hori lortu nahi izan nuen ikusleen emozioa sortzeko. Hasieran beldur nintzen, baina uste dut nahikoa ongi funtzionatu duela: jendeak bisualki disfrutatzen du eta argumentuarekin sufritzen du. Gauza batek bestea arintzen du, baina azken emaitza ona da kakotx artean.
Istorioa benetako aktoreekin konta daiteke?
Bai, baina zailagoa izango litzateke. Lan honekin egin nahi nuen esperimentuetako bat honakoa izan zen: helduentzako istorio dramatiko bat marrazki bizidunekin konta zitekeela probatzea, ikusten ari zaren hori haurrentzako ez dela pentsatu gabe. Helduentzako marrazki bizidunez hitz egiten denean, ia beti gai lizunez edo pornografikoez egiten da. Nik istorio heldu bat egin nahi nuen, marrazkiekin, ikuslea kontakizunean sartzean marrazki bizidunak ikusten ari dela ahazteko. Izan ere, laburmetraia ikusi duen askok hori bera esan diate. Lana ikusten ari zirenean, bat-batean, marrazkiak ikusten ari zirela ahaztu eta benetako istorio bat ikusten ari zirela. Hori oso garrantzitsua dela iruditzen zait, gauzak lortzeko zinemako lengoaia erabiltzea. Berdin dio aktore bat den, marrazki bat den edo edozer gauza den istorioa ongi kontatuta badago eta sentimenduarekin.
Haurra zenetik egon da harremanetan zazpigarren artearekin. Izan eren, bere aitak Hernaniko Zintzotasuna zineman eskaintzen ziren filmak proiektatzen zituen, eta beti egoten zen aitaren ondoan.
Film laburreko irudiek Euskal Herriko herri bateraino eramaten gaituzte. Pertsonaien hizkuntza nagusia euskara da. Zerk bultzatu zintuen euskal hizkuntza erabiltzera?
Hainbat gauzek bultzatu ninduten. Euskarari esker artistikoki garatzeko aukera izan dut. Ni ez naiz euskalduna, ez dut euskaraz hitz egiten, baina euskarak eman zidan gidoilari izateko lehenengo aukera. Nire lehen gidoiak komiki batzuentzako egiten hasi nintzen Erein argitaletxearekin. Nik gaztelaniaz egiten nituen eta haiek itzultzen zituzten. Handik aurrera hamaika gauza egin ditut. Horrek sortzaile ikuspuntu batetik gidoilari izateko ateak zabaldu zizkidan. Frantzian argitaratu dut, hamaika hizkuntzatan, baina benetan artistikoki euskararekin garatu naiz. Horregatik euskarari euskara hutsean egindako lan bat zor nion. Hasieran laburmetraia euskaraz bakarrik izatea nahi nuen, inongo azpititulurik gabe, baina ideia burutik kendu zidaten. Nire ustez, eta ziur nago, istorioa azpititulurik gabe ulertzen da. Kasu honetan hitzak, informazioa ematen duten hitzak baino, pertsonaiek egiten dituzten emozio soinuak dira. Batzuekin eta beste batzuekin hitz eginez, benetako hitzak entzutean eta horiek ez ulertzean frustrazioa sor zezakeela esan zidaten, filma ulertzeko beharrezkoa zen zerbait galtzen ari zirelako. Horregatik erabaki nuen lanak azpitituluak izan behar zituela. Bestalde, pertsonaiek sufritzen duten mina beren barrurako gordetze hori oso gurea da, eta horregatik pentsatu nuen euskara erabiltzea ezinbestekoa zela.
Zure lanari esker euskara nekez ezagutzen zuten telebista kateetan entzuten ari da. Euskararen enbaxadore kontsidera zaitzakegu!
Ez dakit aurretik hizkuntza ezagutzen zuten edo ez. Laburmetraia Amerikako Estatu Batuetako PBS telebista publikoaren katean eman dute, eta ez dakit Estatu Batu mailan euskarazko beste lan batzuk emititu diren. Horrelako zerbait lortu badut, oso harro nago. Euskarari zor niola uste dut. Are zoriontsuago hizkuntzarekin nuen barneko zorrari erantzutea lortu dudalako.
Zeinek gehiago iraun lanarekin batera sarituak izan diren beste laburmetrai batzuek osatzen dute zure ibilbidea. Zein izan da ikus-entzunezko hauekin izan duzun eboluzioa?
Lehen film laburra egin nuenean denbora asko neraman fikziorik egin gabe. Jende gehiagorekin egin nuen, benetako irudiak erabili nituen, eta nahikoa ongi funtzionatu zuen. Horrek animatu egin ninduen. Lehenik, fikzioa eginez nire barnean nuen nahi hori asetzea lortu nuelako eta bigarren, lanak erantzun ona izan zuelako egin nuen inbertsioa berreskuratu eta bigarren lan batean inbertitu nuen. Sinpleagoa zen, aurrekontu txikiagoarekin. Funtzionatu zuen, baina ez hainbeste. Zerbait ongi egin nahi baduzu, kosta egiten zaizu. Diru gutxiagorekin egin nahi baduzu, beti igartzen da. Ondoren, zer egin nahi nuen pentsatzen hasi nintzen, eta Zeinek gehiago iraun lanarekin hasi nintzen. Orain egiten ari naizena anbizio handiagoa du. Ez dakit nola amaituko dudan maila oso goran jarri baitut. Behar bada ez dut nik nahiko nukeen bezala amaituko. Urtebete eta erdi dut egiteko. Ea nola egiten dudan.
Azken laburmetraiaren ostean lan handia egin beharko duzu izan duzun arrakasta gainditzeko.
Besterik gabe, pausu bat aurrera ematea da. Lehen pausua da Zeinek gehiago iraun lanaren antzeko gidoi interesgarri bat idaztea da. Uste dut badudala. Oso desberdina da, ezin da alderatu. Ez da drama bat, komedia fantastiko-existentzialista bat baizik. Baina uste dut argumentuen aldetik Zeinek gehiago iraun bezain indartsua dela. Bisualki zerbait konplikatuagoa egiteko eskatzen dit. Alde batetik beldur naiz, baina egingo dut. Behintzat aurreko lana gaindituko duen zerbait bururatzen ez zaidan arte. Eta ez bazait bururatzen, ez dut egingo.
Zerk egiten ditu berezi film laburrak?
Laburmetraiak egitea gustuko dut oso askeak direlako eta nahi dudana egiteko aukera ematen didalako. Film labur bakoitza oso ezberdina izan daiteke azkenarekin alderatuz. Unean egin nahi dudana egiten uzten dit. Niri aldatzen joatea gustatzen zait. Aukera hori laburmetraiek ematen didate. Luzemetrai batean, ordea, ezinezkoa da hori egitea oso garestia delako, eta etengabe ikus-entzuleengan pentsatu behar duzulako. Egindako inbertsio hori berreskuratu nahi duzu.
“Laburmetraiak egitea gustuko dut oso askeak direlako eta nahi dudana egiteko aukera ematen didalako”.
Azkenaldi honetan film laburren gorakada bizi dugula dirudi. Dagoeneko, ‘on line’ antolatzen diren lehiaketak daude. Egile askok beren lanak ezagutzera emateko bide gisa ikusten dute internet. Beste askorentzako, aldiz, mehatxua da. Zuk nola ikusten duzu?
Nik ez dut horrela ikusten. Une jakin batean zerbait utzi dezakezu interneten jendeak ikusteko. Laburmetrai bat egiteak lan asko darama, dirua ere behar duzu hori egiteko. Internet ‘guztia doan’ gunea da. Festibal askok lan handia izaten dute atzean bai antolakuntza aldetik, bai jendea erakartzeko, eta baita filmak modu kolektiboan ikusteko ere. Zerbait taldean ikusteak ideien inguruko eztabaida sortzen du, ikusitakoaren inguruko eztabaida. Zerbait bakarka ikustea ere ongi dago, baina, batzuetan, gauzak modu kolektiboan ikusi behar dira. Ni horren aldekoa naiz. Herrietan antolatzen diren festibalen aldekoa naiz; askotan, gainera, doako sarrera izaten dute. Jendea filmak ikustera joaten da, baina beste batzuekin batera egiten dute, eta aretotik irtetean ikusitakoaren inguruan hitz egiten dute. Internetekin ordea bakarrik ikusten duzu, ez duzu inorekin hitz egiten, eta agian ikusitako hori ahaztu egiten duzu. Horrekin ez dut esan nahi ez dudala nire lana interneten utzi nahi. Jende gehiagorengana iritsiko litzateke, baina uste dut lehenago ibilbide bat egin behar duela. Nik, behintzat, helburu jakin batzuk bete arte ez dut baimenik eman nire lana interneten egoteko, urtebete pasatu arte behintzat ez. Urtea igaro ostean, eta festibal garrantzitsuen artean egin behar zuen ibilbidea egin ondoren, sarean egon daiteke, eta ikusi nahi duenak ikusteko aukera izango du, nik ez diot inori debekatuko.
Ikus-entzunezko hauek lantzen hasi zinen gidoiak idazten eta luzemetraiak zuzentzen egon ostean. Zein esparrutan sentitzen zara erosoen?
Gauza bera da. Niretzako laburmetrai bat eta luzemetrai bat gauza bera da, istorio bat kontatzea. Luzemetraia oso konplikatua da. Prozesu erdi-industrial batean murgiltzen zara, komertziala, inbertsio handiak egiten diren lekua. Inbertsio horiek pertsonek egiten dituzte, eta pertsona horiek egindako inbertsioarekin arduratuta daude eta baita egindako inbertsio hori berreskuratzeagatik ere. Horrek sormenean eragiten du, eta noski, sortzaileak erantzukizuna du horien aurrean. Luzemetrai bat egitea laburmetrai bat egitea baino gogorragoa da. Film laburrak inbertsioa du, laguntza izan dezakezu, ilusioa jartzen duzu, baina zuk nahi duzuna egiten duzu. Askatasun hori duzu. Ez badu funtzionatzen, hori da galdu duzuna, eta behar bada ez duzu berriro egiten. Niretzako, laburmetraiak askatasuna du. Sormen askatasuna. Eta hori da niri une honetan interesatzen zaidana. Noski, ezin da film laburretatik bizi. Ezinezkoa da.
Krisiak nola eragin du mundu honetan? Zertan antzeman duzue?
Zentzu askotan. Festibal asko bertan behera geratu dira. Nire kasuan adibidez, festibal batean hautatuen artean nengoen, baina mezu bat bidali zidaten esanez asko sentitzen zutela baina diru-laguntzarik gabe geratu zirenez bertan behera geratzen zela. Beste batzuetan, aldiz, kopuru jakin bat zuten sariak orain erdia dira. Krisia asko nabari da. Festibal asko erakunde publikoek antolatzen dituzte, eta hor da hain justu murrizketa gehien egiten ari diren esparrua, kulturarekin batera.
Zure ibilbide profesionala, ordea, komikien munduan hasi zen. Mundu horrekin nolabaiteko lotura izaten jarraitu al duzu?
Denbora luze batez utzi nuen. Komikien munduan nengoenean ikus-entzunezkoen mundura salto egiteko aukera izan nuen. Zineman egotea zen nire ametsa. Ondoren telebistan eta zineman egon nintzen. Ibilbide nahikoa interesgarria egin dut. Azken urte hauetan nire lanak berrargitaratzen hasi dira. Iaz euskarazko komiki bat argitaratu zidaten Durangoko azokarako, Indianoa. Eta irailean Frantzian argitaratu nuen komiki-sail bat liburu batean argitaratu didate. Horrek komikien mundura itzultzera animatu nau, eta baita lagun ditudan marrazkilari batzuek berentzat gidoiak idazteko eskatzeak ere. Une honetan komiki bat prestatzen ari naiz. Fikzioarekin adierazteko modu bat delako itzuli naiz.
Laburmetraiekin gertatu den bezala, komikiek ere gorakada izaten ari direla dirudi.
Ez dakit oso ongi. Frantzian gorakada dagoela dirudi, baina krisiak ere eragiten du. Komikia desagertze bidean zegoela zirudien, baina oraindik hor jarraitzen du. Bitxia da. Aldatu dena da komiki mota. Lehen laburragoak ziren, pisu gutxiagokoak, eta orain, Frantzian eta Espainian adibidez, nobela grafikoa lantzen ari dira. Orri gehiago dituzten komikiak dira, 150-200 orrikoak, txuri beltzean, nobela literario baten antzekoak baina marrazkiekin.
“Iaz euskarazko komiki bat argitaratu zidaten Durangoko azokarako, Indianoa. Eta irailean Frantzian argitaratu nuen komiki-sail bat liburu batean argitaratu didate.”.
Komikiak, gidoiak, film laburrak eta luzemetraiak zuzendu... zerk bultzatu zintuen ibilbide artistiko hau egitera?
Haurra nintzenean hasi nintzen. Gurasoek esan zidatenez, astebete bakarrik nuenetik egon naiz zinema areto batean sartuta. Nire aitak Hernaniko Zintzotasuna zinema-aretoan filmak proiektatzen zituen eta nire amak freskagarriak eta fruitu lehor garrapinatuak saltzen zituen, orduan ez baitzeuden krispetak.
Urte hauetan zehar, zeintzuk izan dira zure sormenaren iturriak?
Esan bezala, haurtzarotik nago zinema aretoetan. Film asko ikusten nituen. Ikusten hasi nintzen lehen filmak Estatu Batuetatik iristen ziren, Mendebaldeko filmak izaten ziren. Eta hor egoten zen beti nire irudimena lanean. Etxean dirurik ez zegoen kamera bat erosteko, eta orduan nire lehen pelikulak paperean egiten hasi nintzen, marrazkiekin. Eta baita garai hartan boladan zeuden komikiak irakurriz, hala nola Trumoi Kapitaina eta Frantziatik iristen ziren beste asko. Niri pertsonalki komiki frantsesak gustatzen zitzaizkidan. Nire uste horiek ziren zinemarekin antza gehien zutenak. Pixkanaka nola egiten ziren aztertzen hasi nintzen, eta gai nintzela ikusi nuenean Frantziara jo nuen ahal bezain laster. Izan ere, komikirik hoberenak han egiten zirela iruditzen zitzaidan. Filmak baino hobeagoak diren komikiak ikusi ditut. Eta pelikula on asko ikusi ditut eta baita oso txarrak ere. Estatu Batuetatik iristen zaizkigun filmak, gehienak, komikietatik heltzen zaizkigu. Komiki horiek, baina, ez dira niri gehien gustatzen zaizkidanak. Super heroiak ez dira izan nire gustukoak. Niri landuagoak diren komikiak gustatu izan zaizkit, istorio interesgarriagoak biltzen dituztenak, sakonagoak, gai historikoekin harremana izan dezaketenak, nobela historikoen antzekoak, komiki belgikar frantsesaren antzera. Hori da nire gustukoena. Alde batetik, Estatu Batuetako komiki klasikoa gustatzen zait Printze Ausarta bezala, baina super heroiak ez dira inoiz nire gustukoak izan. Manga japoniarra oso berandu heldu zait. Gauza interesgarriak ikusi ditut baina kontzeptualki ez naiz bertan murgildu, ez naiz sartu. Ni komiki belgikar frantses zalea naiz.
Istorioak formatu ezberdinetan kontatzen dituzu. Inoiz pentsatu al duzu nobela bat idaztea?
Ez. Nobela beste kontu bat da. Ni irudien laguntzarekin kontatzen duen narratzailea naiz, ni ez naiz letrekin kontatzen duen narratzailea. Nobela modu batean edo bestean poetikoagoa izan daiteke, baina batez ere hitzekin jolasten da. Nik irudiekin jolasten dut.
Hemendik aurrera zeintzuk dira jarraituko dituzun bideak?
Biak. Orain laburmetrai bat egiten ari naiz eta aldi berean komiki bat idazten ari naiz. Gregorio Muro Arriet (Hernani, 1954) Gidoigilea. Ibilbide artistikoa komikien munduan hasi zuen. Europa osoan zehar liburuak argitaratu eta horiengatik sariak jaso ondoren, telebistan eta zinemaren munduan hasi zen gidoilari. 1999an Karra Elejalderen eta Fernando Gillen Cuervoren Año Mariano filmaren gidoiaren analisia egin zuen. Bi urte beranduago Etxaldeko erregea (2001) filmaren gidoia eta argumentua idatzi zituen, eta pelikularen zuzendaria izan zen Carlos Zabalarekin batera. 2008tik laburmetraien munduan dihardu buru-belarri, non bere azken lana, Zeinek gehiago iraun izan den nabarmenena. Film laburra, 2012ko Goya Sarietako Animaziozko Laburmetrai Onenaren saria irabazteko izendatua izan zen baita Oscarretarako aurre-hautetsia.
