Javier Echeverría. Filosofoa eta ikerlaria: Giza zentzumenen teknologizazioak maila handiko erronka dakar

2016-03-02

AGUIRRE SORONDO, Juan

ZURUTUZA ZAPIRAIN, Juanmari



Entre cavernas liburuan zera aipatzen duzu: “Iraultza teknologikoak gizartea bera eta bizi moduak eraldatzeaz gain, baloreen sistema ere aldatu egiten dute”. Zer ekartzen gaitu baloreen sistema aldatzeak? Etika berria sortu al da?

Bueno, nik ez dut etikaren inguruan hitz egiten. Uste dut etika terminoa ezin dela erabili, ez da batere zehatza, esanahi anitzekoa alegia. Halako kasuetan etikak aipatu beharko genituzke, bat baino gehiago baitaude, ez bakarra. Gizaki guztiontzat etika unibertsal bakarra dagoela dioen ideia hori baztertu egin behar dugu. Horregatik nahiago dut baloreen ingurua hitz egitea. Baloreak pluralean erabiltzen da, baloreen sistema aipatzen da.

Munduaren itxuraldaketa hori, benetan gertatzen ari dena alegia, nire ustez bereziki nabaritzen da balore berriak sortzen direnean. Max Weber-ek horixe esaten zuen, Max Weber-en politeismoa, baloreen aldaketa edota Nietsche-ren baloreen transbalorazioa, edota Sanchez Ferlosioren hitzetan: “Jainkoak aldatu ez diren bitartean, ez da ezer aldatu”. Niretzat baloreak aldatzea jainkoak aldatzea bezalakoa da, eta jainkoak esaterakoan hitzaren zentzu laikoaz ari naiz. Horregatik, arreta berezia eskaini behar zaio iraultza teknologikoari, ea zer balore aldatzen dituen ikusteko. Eta XX. mendeko azken hamarkadetan eta XXI. mendeko hasiera honetan aldaketak erabatekoak izaten ari dira.

Azken hamarkadetan sortu berriak diren hiru balore aipatuko ditut. Lehenik eta behin, balore ekologikoak. Oso garapen handia izan dute, eta horien onespen maila ere nabarmena da. Duela 50-60 urte ez ziren existitzen: jasangarritasuna hitza bera ez zen existitzen, Hans Jonas-en ondoko belaunaldientzat “ardura” terminoa ez zen existitzen, eta ingurunea edota biodibertsitatearen gaineko sentiberatasuna egotekotan, oso esparru murritzetan ematen zen. Balore ekologikoen hedapena bizi izan ditugun aldaketa nabarmenenetakoa izan da, eta guztiz positiboa nire ustez.

Bigarren balorea, hau ere oso garrantzitsua, azken boladan bereziki jorratzen ari naizen gaia izanik, berrikuntza litzateke. Berez, tradizioari so eginez gero, berrikuntzak kutsu negatiboa zeukan: historian zehar atzera bota izan dute, arriskutsutzat jo dute, iraultzailea, ordena aldatzen zuen, legeak apurtu, eta abar. Berritzailea izatea suntsitzailea izatea bezalakoa zen. Berez, horrela da, baina gaur egun badirudi berrikuntzak kulturaren parte izan behar duela. Balore berri honen sorrerak, nire ustez guztiz funtsezkoa da, batez ere berrikuntza teknologikoaren kasuan, baina ez bakarrik esparru horretan.

Eta hirugarren balore nabarmena aipatzekotan: ikuspena. Gaur egun zerbait ikaragarria da. Sareetan edota hedabideetan ikusten ez bada, ... eta horrek eragin zuzena dauka enpresariengan, erakundeetan, politikariengan, kirolariengan, mundu osoan alegia. Berez badirudi beste agertoki bat osatzearren antzezten ari garela (horren inguruan ari da Entre cavernas). “Benetako” mundua guk geuk egiten duguna irudikatzeko eratu da, baina beste leize batean, haitzulo mediatikoan alegia, haitzulo digitalean, ikusizko haitzuloan.

Etikari helduz, horren inguruko hausnarketa egitea? Nik uste dut egin behar duguna zera dela: baloreen arteko arazoak aztertu eta jarraian baloreen arteko arazo horiek uztartzeko edo arintzeko bideak aztertu. Ezin da gauza gehiagorik egin. Ez dago baloreen sistema nagusi bakarra, bestelakoen gainetik dagoena horiek arautuz. Beraz, baloreak mundu garaikidearen zati bat dira. Horrela izaten jarraituko du eta esparru murritzetan, hainbat tokitan edo lurraldetan, baita Europa mailan ere, gehienez jota baloreak partekatu egin ditzakegu. Horixe da nik defendatzen dudan arrazoizkotasun era. “Ez dago baloreen sistema nagusi bakarra, bestelakoen gainetik dagoena horiek arautuz. Beraz, baloreak mundu garaikidearen zati bat dira”.

Dirudienez ezagutzak eta mundu materialaren menderatzeak aparteko bilakaera izan dute, gizakion eta gizartearen gaineko kontuak ulertu eta kudeatzeko gaitasunak baino handiagoa alegia.

Nik uste dut azken hamarkadetan zehar gizakion eta gizartearen kontuak kudeatzeko gaitasuna asko hobetu dela. Beraz, nik horri ez diot jakinduria esaten, “teknozientzia” baizik, besterik gabe. Hau da, teknologiez aritzen garenean, beti naturarekin lotutako teknologiak ditugu buruan, natura bera eraldatzen duten teknologiak alegia. Nik bereziki azpimarratzen dut honako ideia hau: teknozientziak -hauxe baita nik erabiltzen dudan terminoa- natura bera eraldatzeaz gain, gizartea eta pertsonak era aldatzen ditu. Halakoa da aldaketa, askotan nik “teknogizarteak”, “teknogizakiak” edota “teknopertsonak” terminoak erabiltzen ditudala. Hau da, teknologiek ez dute natura bakarrik aldatu, pertsonak eta komunitateak aldatu egin dituzte. Komunitate teknologiak, gizarte teknologikoak, pertsona teknologikoak sortu dituzte. Teknologiekin bat egin duen hibridoa gara. Eta komunikazioaren eta informazioaren teknologiak eragileek egiten dutena kontrolatu eta jarraitzeko teknologiak izanik, gizakiok egiten dugunaren gaineko kontrol teknologikoa bideratzeko gaitasuna nabarmenki areagotu da. Horrela zera esan nahi dut, teknologia horiek menderatzen dituztenak, “sareetako jaunek”, “hodeietako jaunek” gizakiok kontrolatzeko eta kudeatzeko gaitasun izugarria dute. Nik horri “gizarte teknozientzia” esaten diot, “giza teknozientzia” eta teknogizarteak aztertzea ere garrantzizkoa da, eta ez bakarrik teknologia bitartez eraldatutako natura.

Baina teknologia bitartez eraldatutako natura aipatzearren: esparru horretan berrikuntza nabarmena gertatu da, ikaragarria, funtsezkoa, eta “Natura” aipatzen genuenean orain arte beti maila ertaineko naturaz ari ginen, gure zentzumenek atzeman zezaketen natura alegia (biosfera, paisaiak, gure inguruan duguna, landa giroa, itsasoa, ibaiak, eta abar.).

Zientzialariek, teknologiak, teknozientzialariek XX. mendeko bukaera aldean beste esparru berria topatu dute, naturaren baitan beste maila bat, hau da, nano-kosmosa, nano-natura. Topatu duten bezala, natura gure zentzumenek atzeman dezaketena baino askoz maila txikiagoan garatzen dela. Beraz, badago ikusi ezin dezakegun natura, baina teknologiak bai, ikus dezake (nanoteknologiak, nano-zientziak). Naturaren baitan dagoen maila berri horren aurkikuntza gizakion historian eman den gertakari handienetakoa da. Argi dago XX. mendearen azken hamarkadan gertatu dela eta XXI. mendean zehar bizi duen garapena izugarria eta apartekoa izaten ari da.

Guztiz garrantzizkoa da maila mesokosmikoan planetan, biosferan gertatzen dena. Ekologistak gai hori dela eta oso kezkatuta daude eta etengabe ekimenak garatzen ari dira, eta ondo dago hala izatea. Baina benetako arazoa, funtsezkoa alegia, naturan nano mailan gertatzen ari dena da. Natura bera gure gorputzean dago eta horixe da bizi dugun erronka nagusia: naturaren eraldaketa teknologikoa baina kasu honetan gure gorputza litzateke natura hori, eta ez ingurunea, gure “barne gorputza” baizik.

Irudi telematikoak pixkanaka hitzezko lengoaia deuseztatzen ari omen da, adimen sekuentzialetik aldibereko adimenera igarotzen ari garelako. Diagnosi horrekin bat al zatoz?

Funtsean ez nator bat diagnosi horrekin. Egia da lengoaia berri bat sortu dela, lengoaia digitala alegia, zero eta batez bidezko lengoaia, ez da hitzezko lengoaia, aitzitik lengoaia hori ... makinen lengoaia da, “makina lengoaia” esaten den bezala. Lengoaia hori lengoaia matematikoa da, informatikoa eta zeinu sistema ezberdinak zero eta bat zenbakiez osatutako lengoaiara moldatzeko gai da. Berez, dena moldatzen du: hitzezko lengoaia, irudiak, zentzumenen sentsazioak, ukimena, usaimena, dastamena. Mugimendua bera ere moldatzeko gai da, eta hau benetan ikusgarria da: mugimendua bera erreproduzitzeko gai den lengoaia existitzea. Horrek telebista analogikotik digitalera igarotzeko bidea ahalbidetu du, eta oro har, irudien digitalizazioa, izugarrizko aldaketa eraginez. Beraz, KIT-en bitartez (Komunikazioa eta Informazioaren Teknologiak) bideratu den eraldaketa nagusia mundu osoaren digitalizazioa litzateke.

Hauxe esanda, digitalizazioa sekuentziala da, beti. Beraz, programa informatiko guztiak ere sekuentzialak dira. Horrek ez du eragozpenik sortzen emaitza ikusizko pantailen bitartez eskaintzeko, eta aldibereko pertzepzioa gertatzen da. Beraz, kasu honetan nik aldibereko pertzepzioa aipatuko nuke baina adimen sekuentziala. Programazio lengoaien adimena oraindik ere sekuentziala da, logos delakoaren, hitzaren adimena bezala (adierazlearen linealtasuna, Saussure-k zioen bezala).

Horrekin zera esan nahi dut, gizakiak, mundu digitalera moldatzearekin batera, pertzepzioa eta ekimenak bideratzeko gaitasun berriak garatu dituela, betiere irudiari begira. Horrek ez du esan nahi hitzezko ekoizpena bideratzeko gizakiok ditugun gaitasunak desagertu egin direnik, diskurtsoen lengoaien ekoizpen sekuentziala alegia (liburuak ez dira desagertu, hitza bera ez da desagertu). Gaitasun berria sortu da eta izugarrizko garapena izaten ari da. Irudiak atzemateko gaitasun hori, irudi batetik bestera igarotzeko trebetasuna jatorrizko gizaseme digitalek daukate, baina ez jaitzez digitalak ez garenok.

Hau da, nire pentsamenduan gizakia bera ezagutzeko hainbat gaitasunen metaketa litzateke. Horietako batzuk une zehatz batean askoz indartsuagoak bilakatzen dira, nabarmendu eta nagusitu egiten dira, baina besteak ez dira desagertzen. Nolabait esateko, gure DNA-n maila sakonean dugun background hori ez da desagertuko, ikusmenaren beraren garapena izugarria izan baldin bada ere, hain da apartekoa aldaketa gizaki berri bat sortzen ari dela dirudiela. Nik uste dut gizaki zabaldua sortzen ari dela, gaitasun berriekin. “Gizakiak, mundu digitalera moldatzearekin batera, pertzepzioa eta ekimenak bideratzeko gaitasun berriak garatu ditu, betiere irudiari begira”.

Moldaketa biologikoan funtzioak organoa sortzen duen bitartean, aitzitik artefaktu teknologiek beharrak sortzen dituzte eta horiek guregan biologikoak bezain naturalak eta premiazkoak diren uzkurdurak eragiten dituzte. Honako hau eraikuntza biokulturala izan daiteke? Noraino ailegatu daiteke?

Galdera hau erantzuteko Jose Ortega y Gasset eta bere Meditación de la técnica aipatuko dut. Berak dioenez, teknika gizakiaren berezko osagai eraikitzailea da, eta animalietatik ezberdintzen gaituena teknika bera da. Berez, lengoaia teknika bat besterik ez da, hitz egiteko gaitasuna soinuak maneiatzeko teknika baita, oihu egin zeinuak erabili, kantatu edo txioka egin ordez, txoriak bezala alegia. Soinuak igortzeko gaitasun hori gizakiok animaliak baino askoz gehiago garatu dugu eta aldi berean edukiak hartzen dituen komunikatzeko teknika ere garatu dugu, edukiak eta esanahiak igortzeko balio du. Bestelako animaliek ez dute horrelakorik, baina badute elkarrekin komunikatzeko gaitasuna. Komunikatzeko gaitasunak gizakiongan askoz ere garapen handiagoa erdietsi du eta horregatik gizakia animalia teknikoa da. Baina ez bakarrik logos delakoaren edo hizkuntza aldetik, arrazionaltasuna edota arrazoiaren eremuan, baita sukaldean, nekazaritzan, landare-zaintzan, abeltzaintzan, eta abar. Hau da, badira gizakia bera osatzen duten hainbat teknika, eta ez bakarra, ez da hizkuntza bakarrik, teknika multzo bat baizik. Ortega y Gasset-ek bere liburuan Meditación de la técnicagutxi gorabehera horixe esaten du, eta horrela berarentzat ere teknika gizakiarengan funtsezkoa gertatzen da.

Hori esan ostean, gaur egun, teknologiak ditugu ahotan, ez teknikak. Joera indartsu baten ondorioz, teknologiak mendean hartu gaituela uste dute: determinismo teknologikoa esaten diote horri. Uste dugunez, teknologiak berak sorrarazten ditu beharrak. Ez. Esaterako har dezagun, ohiko teknologien inguruan, dutxa: berez, dutxak berak dutxatzeko beharra eragiten al du niregan? Ez. Kulturak ahalbidetutako beharra da eta dutxak bideratzen du baina kulturak berak sortutako beharra da. Era berean, ohiko bestelako teknologiak har ditzakegu, baia ez teknologia berrien kasuan, ohikoak baizik.

Beraz, ez da halako determinismo teknologikorik gertatzen,gizakiok garelako gure inguruan sistema teknologikoak eratzen dituztenak: eta gure ingurunea beti teknologiaz beteta dago, asko edo gutxi baina teknologia beti hor dago. Orduan, ingurunea teknologiaz beteta dago, teknologiaz berriaz, komunikazioa eta informazioaren teknologiaz alegia. Hain zuzen, sistema teknologia berriak behar berriak sorrarazten ditu.

Orduan, filosofiaren hitzetan esan genezake teknologiek benetan behar berriak sortzen dituztela baina determinismoa eragin gabe. Hots, beharrak sortzen dituzte, baina ez dituzte horiek xedatzen. Tesia teknokulturala da, ez biokulturala. Horrek ez du esan nahi naturan bertan behar propioak sorrarazteko prozesuak gertatzen ez direnik. Inolako zalantzarik gabe. Teknologia baliagarria gertatzen da gizakiontzat, ingurunearekiko moldaketa hala gertatzen den bezala animali eta izakien kasuan. Horrela, gizakiok ingurunera moldatu gara. Gaur egun ingurune teknologikoan bizi gara eta horretara moldatu gara. Ingurune teknologiko horrek behar berriak sortu ditu, eta ingurune biologikoak, naturalak dituenak ezberdinak dira.

Hau da, nolakotasunari so eginez gero, behar biokulturalen eta teknokulturalen artean aldeak daude, baina funtsean elkarlotuta daude. Nik ez dut uste haustura dagoenik naturara edota hirira egokitzeko prozesuen artean, mundu digitalera edota mundu teknologikora.

Biologia mailan “exaptazioa” terminoa erabiltzen da halako prozesua zehazteko, hau da, ezaugarri biologiko bat jatorrizko funtzioa betetzetik beste bat burutzera igarotzen denean. Gauza bera esan genezake prozesu teknologikoen kasuan?

Egia esan ez dut termino hori ezagutzen, beraz ezin dut horren inguruan hitz egin. Baina egia da badagoela nolabaiteko parekotasuna edota lotura hertsia bi prozesuen artean, hau da, batetik naturan gertatzen diren berrikuntza prozesuak, mutazioa edo ingurumenera moldaketaren bitartez, eta bestetik ingurune teknologikoan gertatzen diren eraldaketa prozesuak, hiri esparruetan alegia.

Hau da, gizakion burmuina bereziki guztiz plastikoa da, moldaketak bideratzeko duen gaitasuna izugarria da eta era berean jokatzen du egokitzapena naturan zein hiri eremuan burutu behar duenean, ingurune digitala edo teknologikoa denean. Beraz, badago nolabaiteko parekotasuna, oso lotura hertsia hiru moldaketa prozesu horien artean.

"Exaptazioa” termino hori, beraz, egokia izan daiteke kasu honetan erabiltzeko ... Baina bai, hiru prozesuak bereizten ditut: biokulturalak, soziokulturalak eta teknokulturalak. “Gizakion burmuina bereziki guztiz plastikoa da, moldaketak bideratzeko duen gaitasuna izugarria da eta era berean jokatzen du egokitzapena naturan zein hiri eremuan burutu behar duenean, ingurune digitala edo teknologikoa denean”.

Ezagutzen dugun heinean, hirugarren eremua ikus-entzunezkoa da, baina aipatzen dutenez laster batean berau zentzumen anitzekoa izango da. Zentzumenen ordena berria ailegatu zaigu? Utopia edo distopia?

Bueno, XXI. mende honetan gizakiak hiru eremuei aurre egin behar die, hiru mundu ezberdinak: lehenik eta behin, natura mundua, natura bera, mundu biologikoa; bigarrena hiri esparrua da, etxeak, hiriak, eta abar; eta hirugarrena mundu teknologikoa da, mundu digitala. Hiru mundu horiek elkar lotuta daude eta elkarren arteko eragina nabaria da. Horrela ikusten dut nik gaur egungo mundua, mundu garaikidea.

Eta hirugarren eremu hori berria da. Ez dut esan nahi lehendik ere existitzen ez zenik, baina edozein kasutan honen garapena izugarria eta erabatekoa izan da. Hirugarren eremu hori, mundu digitala alegia, orain arte bi zentzumenetan oinarritzen zen, funtsean ikus-entzunezkoa baitzen. Orian arte, irudiak eta diskurtsoa bakarrik aipatzen genituen. Baina orain, bueno, azken 15-20 urteetan zehar, bost zentzumenak digitalizatuta daude: zaporeak, ukituak edota usainak digitalizatu egin daitezke eta edozeinek internet bitartez arrosa sorta bidali dezake, horren usaina alegia. Horiexek dira nire terminologian aipatzen dudan “zientzia teknosentsorialak”. Egin ez dutena zera da, ukipena, dastamena eta usainmenarekin lotutako sentsazioak ez dituzte merkatuetara bideratu. Egin daiteke baina esperimentu gisa bakarrik, prototipo teknologiko bezala alegia.

Zer gertatuko da horiek erabat hedatzen direnean, horrelakorik gertatzen bada behintzat? Utopia edo distopia izango dugu? Hori ezartzen diren baloreen arabera izango da. Esaterako, drogen mundua burura ekartzen dudanean: artifizialki sortutako ukimen sentsazioak eskuratzeko gaitasuna, urrutitik elkarri ukituz, ukimenaz elkarrekin eragin ... horrek ondorio guztiz izugarriak izan ditzake. Beraz, hirugarren eremu horrek bost zentzumenekin bat egiteak arazo larriak sor ditzake. Gizakion harremanekin lotutako hainbat esparruetan negozio handia izango da baina aldi berean zein oinarrietan garatzen den ikusi beharko dugu. Horregatik, nik ere bost zentzumen digital horien kontrol soziala beharrezkotzat jotzen dut.

Eta azkenik zera esango nuke, gizakiok, neurozientziak burututako ikerlanen arabera, bost zentzumen baino gehiago ditugula, barne zentzumenak ere hortxe daudelako: propiotzepzioa. Berez, propiotzepzioa oreka zentzua da edota burmuinak mina dugula esaten digun zentzumena, edo zerbaitek enbarazu egiten gaituela. Komunikazioa eta informazioaren teknologiak gure gorputzean sartzen diren heinean, digitalizazioa gure gorputzera ailegatzen denean, horixe baita etorkizuna -gizakion teknologizazioa, giza gorputzarena, teknogorputza alegia-, sentsoreak eta igorgailuak ditugun neurrian, gure gorputzaren sentsazioak era artifizialean sorraraziz ... hori hitz handiko kontua da. Tortura bideratzeko tresna bideratzeko adibidez, ikaragarria izango litzateke, beldurgarria ... arrastorik utzi gabe ... erabat izugarria ... eta ez nuke esango gaur egun horrelakorik ez dugunik.

Gizakion kanpoko bost zentzumenez gain, gorputzaren barne zentzumenetan sartzen garen mementoan, horiek ere teknologizatuz ... orduan arropa bera ukitu egin beharko dugu, berau ere benetakoa dela ikusteko alegia, arropa bera fikzio hutsa izan baitaiteke. Hau da, ukimena, usaimena edota minarekin lotutako sentsazioak sortzeko gaitasuna, errealitatean gertatzen ez badira ere gure burmuinak atzematen dituen sentsazioak izanik —horixe da Entre cavernas nire liburuaren gaietako bat—, oso erronka handia da. Baina gure izaera bera ukitzen duen erronka da, gure gorputza, gure adimena, gure burmuina. Orain ez gara naturaz hitz egiten ari, ingurumenaz, gure gorputza da muina, physis terminoarekin lotuta, fisiologikoa baita. “Hezkuntza sistemaren erabiltzaileak hezkuntza eredu berriaren diseinuan esku hartu behar dute”.

Zein hezkuntza eredua hautatu behar dugu kultura humanistika eta zientifikoaren arteko banantzea ekiditeko?

Nik lehenik eta behin zera esango nuke, ikasketa eredua behar dugula: hezkuntzatik ikasketara saltoa egin behar dugu.

Horrez gain, zera aipatuko nuke, ikasketa prozesuak ez direla eskolan bakarrik garatzen, baita familian bertan ere. Horregatik, ikasketak, irakurtzen, hitz egiten irakurtzeko zaletasuna pizten ikastea eskoletan bertan garatu behar da, baina familian —hitz horren zentzu zabalean— eta honen inguruan gizakion ditugun gaitasunak sustatu behar dira. Gizakiok gaitasun eta trebezia ugari ditugu, baina batzuk garatu egiten dira eta beste batzuk ez. Horretarako sustatu, piztu egin behar dira. Ikasketa prozesuak eskoletan sustatu behar dira, baina baita etxeetan ere, familia giroan.

Hirugarren puntuari helduz, esan genezake gaur egun ikasketa prozesuak neurri handi batez telebista eta internet bitartez sustatu eta garatu egiten direla. Badakigu publizitatearen eragina ikaragarria dela. Telebista bitartez jasotzen dugun publizitatea bera aparteko hezkuntza eragilea da, eskola eta familia bezain indartsua edota are gehiago. Horregatik, hezkuntza eragile horri arreta berezia eskaini behar diogu, publizitate subliminalak aginduak igortzen dituelako. Garapen handia izan duten teknozientzia sozialak dira, sofistikatuak eta oso indartsuak. Ondorio larriak izan ditzakete. Politika mailan, adibidez, hortxe ditugu denetatik egin duten alderdi politikoak eta jendeak oraindik botoa ematen die, zergatik? Publizitatea oso indartsua delako. Naomi Klein-ek dioenez, marketinaren aroan gaude. Berez, oso tesi ausarta da bere aldetik baina edozein kasutan marketina bera zer dena aintzat hartu behar dugu, hezkuntza eragilea den heinean alegia, adimenaren behar berriak sorrarazten dituen neurrian, zaletasun eta interes berriak sortzen dituelako.

Azkenik, ikasketa zein hezkuntza ereduan uztartu beharreko laugarren eragile berria aipatuko nuke, hirugarren eremuan gertatzen den gizarteratzearen ondorioz sortzen dena alegia, hau da, sare sozialak. Neska eta mutikoek, baita pertsona helduek ere, elkarrekin aritzen direnean ikasi egiten dute. Eta horrela gertatzen da, denok zerbait egiterakoan ikasi egiten dugu, praktikaren bitartez. Hezkuntza ez da ezagutza transmititzen gauzatzen. Learning by doing esaten diote, eginez ikasi, entzunez ikasi, praktikaz ikasi: modalitate hori, nire ustez, esanguratsuena da, konfiantza gehiago sortzen baitu, jendearengan sinesgarritasun handiagoa dauka. Belaunaldien arabera gertatzen da, neska-mutikoentzat balio handiagoa du euren kasa ikasitakoak, euren artean arituz ikasten dutenak, pertsona helduek, publizitateak edota eskolak erakutsitakoa baino. Beraz, ikasketa 2.0 nolabait esateko hezkuntza ereduetan txertatu behar da. Gaur egun teknologia berriekin ibiltzen direnek erabiltzen ikasten dute (learning by using). Horrela, erabiltzaileak funtsezko eragileak bilakatzen dira. Ezin dugu hezkuntza sistema eraldatu ikasketaren alde eginez erabiltzaileak aintzat hartu gabe. Beraz, hezkuntza sistemaren erabiltzaileak hezkuntza eredu berriaren diseinuan esku hartu behar dute, hautatzen dena edozein dela era, eta hauxe litzateke nire azkeneko proposamena urteko galderarako. [Urteko galdera 2015, Eusko Ikaskuntza].
Partekatu
Facebook Twitter Whatsapp

Précédents

María Elósegui Itxaso. Zuzenbidearen Filosofian Katedraduna: Eskolak partaidetza eta politikarako baloreak landu beharko lituzke

 

Irakurri

Garbiñe Biurrun eta Joxerramon Bengoetxea. Epailea eta Zuzenbidean katedraduna: Oso jende gutxik dauka hiritartasun europarra bere barnean, gehienok jotzen dugu norberaren estatu edo naziora

 

Irakurri

Jesus Altuna Etxabe. Antropologoa: Humanitateak baztertzea oso arazo larria da

 

Irakurri

Teresa del Valle eta Jone Miren Hernandez. Antropologoak: Oraindik hiritar kontzientzia falta zaigu

 

Irakurri

Gurutz Jáuregui. Zuzenbide Konstituzionaleko katedraduna: Humanitateak eta Gizarte Zientziak jorratzen ez dituen mundua gaixorik dagoen gizateria da

 

Irakurri