Biek kazetari jarduten zenuten Trantsizio politikoan. Zer irizten diozue garai haren gainean egiten ari den berrikuspen kritikoari?
Karmele Aranburu (K.A.): Nire ustez, ez dago Trantsizioa ondo aztertu duen eztabaida seriorik. Zerbait aipatu izan da noizean behin; esaterako, Suárez hil zenean, edo, orain, gobernua eratzerik ez dagoenean. Baina Trantsizioari buruzko azterketa serio bat? Lehenik, goizegi dela iruditzen zait; eta, bigarrenik, ez dut uste Trantsizioa inoiz gizarte-eztabaidan egon denik, hori iruditzen zait.
Mirentxu Purroy (M.P.): Informazioaren ikuspuntutik, aldaketa garrantzitsu bakarra hau izan zen: diktadura batetik, adierazpen- eta informazio-askatasunik gabeko pentsamendu bakarretik, ate debekatua irekitzera igaro ginen, eta sartu eta errealitatearen berri ematen eta hura agerian uzten hasi ginen. Baina, zein zen errealitate hura? Errealitate guztiz bortitza, armada baten armek iraunarazia, 40 urtean sistemari eutsi zioten milioika pertsonaren babesa zeukana —negozioa egiten zutelako—. Orduan, iragaitza bati ekin zitzaion, eta horri Trantsizio deitu zioten. Frankismoaren eta postfrankismoaren arteko jauzi horretan, establishment delakoa espaloiz aldatu zen, besterik ez. Baina negozio guztiak, influentzia-trafikoa eta banatu nahi zituzten harrapakinak eraman zituzten eurekin. Eta, horrez gain, kontuan izan beharra dago iragaitza hori benetan memorizidio bat izan zela; alegia, gertatutakoa gogoratzea eragotzi nahi zen, zero gune bat sortu, burmuin lau bat sortu. Eta, une hartatik aurrera, nik oraindik ez diot inori inoiz entzun jendaurrean iragan haren berrikuspen bat egiten.
K.A.: Baina memorizidioa denbora-kontua da. Luzarora, kostu handia izan dezake. Orain ari gara egiaztatzen, garai haietan fusilatutako pertsonen gorpuzkiak aurkitzen ari baitira, baina, luzarora, unea iristen da. Zuk postfrankismo deitu diozu, eta, jakina, halakoa egon zen. Baina, orduan, eragile berriak ere egon ziren, eragile berriak egon ziren politikan. Nahi baduzu, muskerrak eta sugeak irentsi behar izan zituzten, baina argi dago pausoak eman zirela. Hori ezin da ukatu.
M.P.: Inork ezin du hori zalantzan ipini. Hasieran, kolpeka, indarkeria handiz eta heriotza asko eraginda gertatu zen iragaitza hura. Eztitu nahi izan dute, gozoa eta erraza izan zela azaldu, baina ez zen halakoa izan. Eta alderdi batzuk legeztatu ziren lehen hauteskundeetarako, baina beste batzuk, ez. Eta politikan apurka-apurka sartzen zirenean, gero eta jauzi demokratiko handiagoak egiten hasi zirenean, estatu-kolpea gertatu zen. Estatu-kolpe faltsu eta zikina izan zen, baina puntu berera ez itzultzeko puntu bati eutsi zion... Suárezek botere-banaketa moduko bat egin nahi izan zuen Estatutik erkidegoetara, baina beste behin ere armak eta interesatutako presio-taldeak arduratu ziren horrelakorik ez gertatzeaz. Eta, nire iritziz, egun, itzulerarik gabeko puntu berean gaude. Egia da gauza asko hobetu direla, horixe bakarrik behar genuen! Bizitza aldatu egiten da. Ume batek urtebete badu eta, ondoren, 40 urte baditu, zerbait gehiago igaro da bere bizitzan, ziur asko. Baina, laburpen txiki bat egitearren, orduan zer gertatu zen argitzeko etika falta da. Nik horixe ikusten dut.
K.A.: Nik ez dakit etika falta den edo ez. Beharbada, ikuspegi desberdinak, oso desberdinak, elkartu behar ditugu, hamarkada haietako historia txikia biltzen hasteko. “Nire ustez, ez dago Trantsizioa ondo aztertu duen eztabaida seriorik”.
Zuen ustez, eztabaida publikoaren kalitatea pobretu da diktadura amaitu zenetik?
K.A.: Indar politikoen eztabaida publikoa edo gizartearen eztabaida publikoa? Izan ere, paraleloak izan ohi dira, baina ez dute zertan gauza bera izan. Eta, ildo horretan, badirudi denok pentsatzen dugula aurreko garaiak hobeak izan zirela, baina, normalean, ez da horrelakoa izaten, bestela iruditzen bazaigu ere. Gizartearen eztabaida publikoaz mintzatzen bagara, beste gauza bat da, garaiak guztiz desberdinak baitira: postfrankismoko irakinaldi politiko hartatik, gaur egungo Euskal Herriaren instituzionalizazioa sortu zen, Nafarroako Foru Komunitatea sortu zen, Alderdi Sozialista Madrilgo gobernuan sartu zen... Oso bestelako eztabaida da, orain jendeak paso egiten duelako... Adibidez, gaur egun Alderdi Sozialistarekin gertatzen ari dena, zer? Jendea bere baitan bilduta dago, bere arazoetan. Arazo asko ditu jendeak; oro har, arazo ekonomikoez ari naiz. Horrek mezu politikoa desegiten du? Agian, desegin aditza ez da zuzenena, baina esan dezagun gauzak beste modu batean onartzen direla. Izan ere, niri, lehenengo eta behin... “primum vivere deinde philosophari”, eta hori hemen eta leku guztietan gertatzen da. Eta alderdi politikoen mezuen kalitateari dagokionez, aldatu egin da. Ez dakit okerrera aldatu den, baina aldatu egin da. Lehen, mezu politikoa zegoen, arrazoibide politikoa zegoen, eta, orain, eslogan politikoak daude. Hori da nire ikuspegia.
M.P.: Nik, ordea, ikusten dut politika profesionalizatu zenetik... Izan ere, hasieran, denak amateurrak ziren. Zuzeneko iturriak lor zenitzakeen liderrarengana berarengana joz, interesdunarengana berarengana joz. Gero, prentsa-buruak sartu ziren. Ondoren, hitzaldiak idatzita ematen zizkizuten. Gero, ia ez zizuten prentsaurrekoetan galderarik egiten uzten... Beraz, hau esaten duzu: Zein da informazio horren zuzeneko iturria? Non hasten da publikoa eta non hasten da informazio-lerro jakin bat izateko interesa? Orduan, politika profesionalizatu zen momentutik, iritzi publikoa oso baldintzatuta egoten hasi zen, iturriek beraiek, ideologiek beraiek, baldintzatuta eta zuzenduta.
Kalitateari dagokionez, hori liderren mendean dago. Eta, orain, bereziki, kabineteen mendean dago, eta psikologo-, logopeda- eta irudi-taldeen mendean, besteak beste. Beraz, zer ikusten da eztabaida publikoan? Bada, formen mailan, ikuskizun bat dago; esate baterako, Hillary Clinton eta Donald Trump hautagaien artekoa, 100 milioi ikusle dituena. Beraz, zer nahi dugu, eztabaida publikoa edo telebistaz emandako eztabaida? Orduan, elkar ulertzen hasiko gara, beharbada.
Pertsonen kalitateari dagokionez, ahalmen pertsonal txikiko, erakargarritasun gutxiko, funtsik gabeko eta oso etika gutxiko lider eskas bat ikusten duzunean, ez da hitzik behar. Orduan, zuk zure balio-judizioa egin dezakezu, baina kanpoko ikusle bat baino ez zara.
K.A.: Kontua da, Mirentxu, bereiz daitezkeen hainbat alderdi batu dituzula. Nik, eztabaida publikotzat, politikan eztabaidagai ziren elementuak hartzen nituen. Beste gauza bat dira eztabaida horren berri emateko baliabideak.
M.P.: Baina eguneroko gaurkotasunaren arabera eztabaidatzen da, eta, orduan, nor iristen da lehena? Ondoen egiten dakiena, edo kontaktu gehien dituena edo hedabide gehiago dituena eta, beraz, bere esklusibak ematen dituena? Hori alderdi bat da. Beste bat iritzia da, artikulu-idazleak, editorialak. Hori beste gauza bat izango litzateke: editorialen kalitatea. Niri iruditzen zait ezin dela esan igarotako garaiak hobeak izan zirela. Hori ez da egia. Gauza asko hobetu dira, baina zer gertatu da beste gauza batzuekin? Oso erraza: publizitate-arlora igaro dira, eta edukiek —politikoek, ideologikoek eta baliokoek— ez dute zerikusirik esloganekin.
K.A.: Agian, kontua da ez dagoela arrazoibide politikorik, esloganak baizik. Eta esloganen bidez, politika minimalista egingo dugu, hor ni eroso sentituko naiz eta. Eta protagonistei, politikariei, dagokienez —zurekin eta pertsona batekin baino gehiagorekin egon naiteke ados—, haien maila politikoa eta maila pertsonala erdipurdikoak dira, bokaziozkoak ziren lehen politikariekin alderatuta; ez guztiekin, haietako batzuek bazutelako beren historiala etxe barruan.
M.P.: Oso gai interesgarria da hori: pertsonen, liderren, karismatikoen balioa. Herrien historian, oso garai historiko aberatsak gertatzen dira bat-batean, nortasun handiko pertsonek bat egiten baitute; adibide bat jartzearren, Joan XXIII.a, Kennedy eta Khrustxev, III. Mundu Gerra geldiarazi zuten hiru pertsona. Hiru pertsona ziren, bat egin zuten hiru nortasun. Espainiako Estatuan, Trantsizioan, dena hasi zenean, unibertsitateetatik ateratako pertsonak zeuden; hori ez da orain soilik pasatzen. Kultura handia, itzelezko giza balioak eta giza etika bikaina zituzten. Gero, gainbehera gertatu zen, erosokeria sortu zen. Eta erosokerian, noizean-noizean, talentuak eta balioak sortzen dira; horiek dira azaltzen direnak. Baina hor bai, lidergoa asko desegin da. Orain, edozein hartu eta izar bihur dezakezu. Gainera, haren irudi finko bat lortzen badute, eztabaida batean norbaiten begiradari eutsi diolako, albistea ez da eztabaidaren ez edukia ez edukitzailea izango, norbaitek zabaldu nahi izan duen begirada finkoa baizik. Orduan, hau esaten diozu zeure buruari: non dago balioa?
K.A.: Baina, gero, zenbat iraungo duen ikusi behar da. “Politika profesionalizatu zen momentutik, iritzi publikoa oso baldintzatuta egoten hasi zen, iturriek beraiek, ideologiek beraiek, baldintzatuta eta zuzenduta”.
Prentsa digitalak aukera berriak ireki ditu lanbiderako eta komunikaziorako. Baina ez ote gara kazetaritza-lanean funtsezkotzat hartzen diren balio batzuei uko egiten ari?
K.A.: Prentsa digitala hor dago, eta, esan ohi denez, geratzeko eta, horrez gain, askoz gehiago garatzeko etorri da. Alde onak kazetaritzarentzat? Asko, jakina. Alde txarrak? Bada, asko. Zergatik? Izan ere, esaterako, ezagun batek esan zidan ekitaldi publiko batean egon zela. Kazetari asko zeuden han, eta esan zidan ez zuela ulertzen zergatik idazten ari ziren oharrak, Twitterren berehala jartzeko argazkiak egin beharrean. Eta nik esan nion: ai, emakumea, zure ustez, kazetaritza hori bada, gureak egin du! Eta iruditzen zait bide horretan gaudela.
M.P.: Nik uste dut kazetaritzak ekarpen asko jaso dituela beti: irratia jaso du, telebista jaso du eta prentsa idatzia jaso du... eta, aro digitala iritsi denean, denek esaten zuten irratia, telebista eta abar deuseztatuko zituela. Ekarpen bakarra egin du aro digitalak: berehalakotasuna. Eta oso gauza txar bat ere ekarri du kazetaritzarentzat: ez dira iturriak egiaztatzen. Iturriak egiaztatzen ez dituen prentsa digitalak iritzia sortzen duen anonimo baten esklabo bihurtzen zaitu; anonimo hori Internet da. Horrenbestez, prentsa digitaleko kazetariak bere etikaren ekarpena egin dezake. Hau da, zuzendariak ez badio informazioa egiaztatzeko eskatzen, berak ez du egiaztatzen. Hortaz, nork informatzen du? Bada, Internetek. Nor da Internet? Ez daki, ez du erantzuten. Mundu-mailan bideratzen du iritzia. Nire iritziz, hori da eragina: badaudela dagoeneko kontsultatzen ez duten belaunaldiak, Internet bibliatzat hartzen dutenak, baina kazetari baten zereginaren funtsa den printzipio bat da informazio-iturriak egiaztatzea, nondik datozen, egia non dagoen, eta zer, nola, noiz eta zergatik gertatzen den jakitea.
K.A.: Horri dagokionez, erabat ados egongo gara, noski. Orain, nire gogoaren kontra, kazetarien ordez Wikipedian eta Googlen adituak aurkitzen ditut nik. Orain, liburuak irakurriz eta ikasiz lortzen diren prestakuntza eta informazioa desagertuta daude. Guztiz harrituta nago gaur egungo bekadunekin, baita bekadunak ez direnekin ere: kazetariek ez dakite idazten, ez daukate ideiarik ere, eta, gainera, ez zaie axola idazten ere ez jakitea. Hortaz, aldez aurretiko prestakuntzarik ez baduzu, kazetariak berekin izan behar duen jakingura ez badaukazu, Wikipedia alde batera utzi eta benetako iturrietara jotzen ez baduzu, eta horrez gain etika apur bat ez baduzu... bada, kontxo, gureak egin du.
M.P.: Bueno, hori ez da kazetaritzaren kontua soilik, lanbide guztiena baizik. Kontua da zure lanbidearekiko nola zauden eta zer egin nahi duzun: zure lanbidea baldar eta zakarra izatea, poltsikoa betetzea, zure hipoteka ordaintzen laguntzen dizun zerbait izatea nahi duzun, edo zure lanbidea zure bizitza den, zure proiekzioa... Niretzat, kazetaritza nire bizitza eta nire lanbidea da, eta nire onena eman diot; horixe da nire ikuspuntua. Gainera, tresna berriak aurkitzen badituzu... Niri asko erraztu dit bidea: bat-batean, ikerketa-lan bat egin nahi duzu, eta aurrerapen handiarekin dituzu iturriak, eta aztertu egiten dituzu. Bestalde, belaunaldi berriek ez dute erru osoa: zuzendariak ez badizu eskatzen idazmena, kalitatea edo informazio-iturriak hobetzeko, nor da arduraduna? Zure kasa joan zaitezke, eta heroi bat izan eta hau esan: “beste egunkari batera noa”, eta, hor, gauza bera egingo diote; edo “beste egunkari digital batera noa”, eta, hor, gauza bera egingo diote; edo “beste telebista batera noa”, eta, hor, gauza bera egingo diote. Orduan, zer egiten duzu? Olatuak hartzen hasten zara, hori baita gaur egun digitalen bidez egiten den gauza bakarra: surf egitea, surf egitea eta surf egitea.
K.A.: Horregatik, kazetaria aldarrikatzen dut nik, ez Wikipedian aditua. “Orain, liburuak irakurriz eta ikasiz lortzen diren prestakuntza eta informazioa desagertuta daude”.
Aro digitalean eta globalean, beste ikerketa-kazetaritza bat ari da sortzen, ez oztoporik gabe. Nolako irismena izan dezake kazetaritza horrek?
M.P.: Ikerketa-kazetaritzak sekretu ofizialetara iristeko muga berriak irekitzea esan nahi du. Estatuko erakunde publiko eta erdipubliko guztien gardentasunaren atea ireki du. Erakunde horiek euren ekintzen eta lanaren berri eman behar dute, eta sekretuaz baliatu izan dira beti, gizartea jakinaren gainean ez izateko. Kazetaritza-ikerketa oso arma garrantzitsua izan da beti. Izan ere, Washington Post egunkariak, bere kazetariekin batera, Estatu Batuetako presidente bat erorarazi zuen: Nixon. Ingalaterrak eta mundu anglosaxoiak oso ibilbide garrantzitsua dute ikerketa-kazetaritzaren arloan. Eta prentsa-askatasun handi eta eredugarriko herrialdeetan, hala nola Norvegian eta Danimarkan, oso ohikoa da. Ikerketa-kazetarien munduko partzuergoak lortu ditu zenbait informazio, eta hori izan da berritasuna. Lehen, bakarrik egiten zenuen lana, baina, orain, katean egiten duzu, mundu osoan. Nire ustez, bitxiena da ikerketa horrek sekretu guztiak azaleratu dituela: gerra egiten dutenenak, negozioak egiten dituztenenak, bankuen negozioenak, Irakeko bonbardaketen atzean daudenenak, armak mugitzen dituztenenak, burbuilen negozioenak... Horren berri ematen dizutenean, eta mundua sekreturik gabe dagoenean, mezularia jazarri dute, beti bezala. Eta, nazioarteko informazio-partzuergo horri esker, dena tokian hasten dela egiaztatu da. Esaterako, Roldán zure auzokoa da, zure urbanizazioan bizi da, eta kazetari bat dabilkio atzetik. Baina kontua da hain txikia dirudien hori Norvegia, Irlanda, Eskozia, Australia eta beste hainbat herrialderekin lotuta dagoela. Eta, bat-batean, esaten duzu: “Nola? Han negozio bat du eta!”. Arrastoaren atzetik dabiltza. “Baina berendiarekin egin dute eraikina!”. Eta nor da hori? Bada, Alabamako gobernadorea, berba baterako. Eta bat-batean, sarea agerian geratzen da. Horri esker ulertu dut zein garrantzitsua den informatiboki eta sarean ondo antolatuta egotea; izan ere, zuk egin ezin duzuna zure lankideak egiten du, bateratze-lana berehala egiten duzue, eta, datu guztiak egiaztatu dituzunean, ikaragarria da. Eta ez daude horretarako prest. Ez dute onartuko. Oraindik ez dute denborarik izan, baina laster eragotziko dute informaziora eta argitasunera irekitako ate horrek irekita jarraitzea.
K.A.: “Datuak egiaztatu dituzunean” esan duzu. Egiaz, ez dugu hori albo batera utzi behar. Datuak egiaztatu dituzunean, informazioa behar bezala egiaztatu duzunean. Hala ere, zein da ikerketa-kazetarien nazioarteko elkarte horren lotura, interes komuna? Ez dakit eta horregatik galdetzen dut. Izan ere, hau ere pentsa genezake: beharbada, oso interes komun zehatza dute, aitortu ezin dutena, edo arazorik gabe aitortu dezaketena. Ez dakit, baina ez dut interes horren izaeraren berririk. Eta, bigarrenik, goi-mailako kazetaritzaren adibideak eman dizkidazu. Goi-mailako kazetaritzak zer aukera digital ditu? Ikaragarriak, mugagabeak.
M.P.: Tira, nik dakidanez, kazetarien nazioarteko partzuergoan, euren egunkarietan adierazi ezin duten zerbait babestu nahi duten kazetariak daude. Horregatik, indarra egin ahal izateko, elkartu egin dira. Esan genezake kontzientziatutako jendearen informazio-interesa bildu duen elkarte moduko bat dela. Hala ere, ezin duzu burdina goria eskuetan jarri, eskua sartu nahi duen jendea ere egon baitaiteke... Nik neuk nire lehentasunak izan nitzake. Franco familiaren kontuetan eskua sartzea gustatuko litzaidake, besteengandik lortu duen dirutzarekin zer egin duen jakiteko. Pentsa dezakezu: “jende gehiagok horretan interesa izatea eta datuak ematea nahiko nuke, istorio bat lortzeko”. Hori izan daiteke nire lehentasuna. Ez nago libre. Nire informazio-lehentasunek gauza jakin bat ikertzera eraman nazakete, beste batzuk albo batera utzita. Baina, hala ere, zuk zeure lehentasunak izateko askatasuna duzula kontuan hartuta, nik oso txalogarri deritzot egiten ari diren lan horri: irekitzea, gardentasuna zabaltzea, arnastu dezakegun zerbait ematea, eta azaltzea nork erabakitzen dituen gerrak, zergatik hiltzen duen horrek, zergatik egiten duen negozio hau beste horrek, eta zer egiten ari diren interes politikotik eta jendearen zergetatik onura ateratzen duten erakunde ofizialekin. Orduan, jendeari itzuli behar zaion zerbait da: argitasuna eta errespetua. “Ikerketa-kazetaritzak Estatuko erakunde publiko eta erdipubliko guztien gardentasunaren atea ireki du. Erakunde horiek euren ekintzen eta lanaren berri eman behar dute, eta sekretuaz baliatu izan dira beti, gizartea jakinaren gainean ez izateko”.
Zer esango zeniokete kazetaritzan jardutea pentsatzen ari den gazte bati?
K.A.: Nik ez dut esango zer esango niokeen, askotan esan dudalako. Jende askori esan diot, nire lanean bekadun asko izan baititut nire inguruan: uzteko garaiz dagoela, beste gauza bat ikasteko garaiz dagoela. Eta zergatik esaten dut hori? Argi izan behar duzulako kazetaria izan nahi duzula, bokaziozko kazetaria, ordea... Gauza askori uko egiteko prest egon behar duzu. Adibidez, lanpostu duin bat ez izateko prest egon behar duzu. Presta zaitez horretarako! Gainera, kazetaritzako karrera ikastea? “Komunikazioa” da orain izena. Izenez aldatu nahi izan diote, aurreko izenak balio txikiegia zuelako. Ez. Ikasi beste zerbait, benetan heziko zaituen zerbait. Gero, kazetaritza-hizkuntzari buruzko ikastaro bat egin ostean, informatu ahal izango duzu, zeri buruz ari zaren jakinda. Eta ez dituzu aurkituko nik topatu ditudan kasuak: ez soilik inoiz ere egunkari bat irakurtzen ez duten kazetariak, baita inguruan gertatzen diren gauzetan batere interesik ez dutenak ere. Hortaz, zertarako izan nahi duzu kazetaria? Aldatu lanbidez, gizona!
M.P.: Nik, ordea, lanbidea oso serio hartzeko eta hartaz gozatzeko esango nioke, esku artean funtsezko lehengai bat, oso garrantzitsua, izango duelako: informazioa, albistea, jendeari zer, non eta nola gertatzen den azaldu ahal izatea. Eta hori behar bezala kudea dezan esango nioke; alegia, gizartearen eskubide gisa, pertsonek ondo informatuta egoteko duten eskubide gisa. Lanbide honetan aritzeko, zintzotasuna eskatuko nioke, zintzoa eta garbia izan dadin, eta iturriak beti egiazta ditzan. Ezagutu ditudan lanbiderik eder eta interesgarrienetako bat da, soldatak oso txarrak direla alde batera utzita, gaur egun lanbidea suntsitzen saiatzen ari direla alde batera utzita. Izan ere, oso umiliagarria da, onartezina, eta ez daukat ondo adierazteko hitzik. Baina hori ahaztu eta bakoitzak zer sentitzen duen nabarmendu nahi dut. Bere bizitzako bidea dela sentitzen badu, bokaziozkoa bada, lehengai garrantzitsu hori errespetu osoz kudeatu behar dela uste dut; jendea ez dagoen ekitaldietara joaten zara, eta ikusi eta sentitzen duzuna zintzotasunez kontatzeko betebeharra daukazu. Eta beti, iturriak egiaztatuz, inork zapal zaitzan onartu gabe, esklabo bat izan gabe. Eta aldarrikatu behar duzu informazioari eta egiari dagokienez zuzendariak edo ohiko agintariak ez duela zeresanik. Bat-batean iritsiko zaizun olatuari aurre egin beharko diozu; duintasunak aske egiten gaitu, eta askatasuna zure eskuetan dago oraindik ere.
K.A.: Nik burutik burura izenpetzen dut esan duzun guztia, baina oso parametro idealistetan ari zara. Gaur egun, kazetaritzaren errealitatea den modukoa da, salbuespenak salbuespen, salbuespenik egongo baita: zuk zure zuzendariaren edo administrazio-kontseiluaren argitaratze-politika bete behar duzu, ez duzu ikertzeko denborarik, ez duzu oraindik kili-kolo duzun informazio bat egiaztatzeko denborarik. Eta, gainera, berehala egin behar duzu; izan ere, idatzi baino lehen, prentsa idatzikoa bazara, sarean jarri behar duzu.
M.P.: Jakina, Karmele, baina garaien seinalea da. Orain, nire ustez, izugarri deigarria da politikarien arrazoibide publikoaren konformismo sozial eta etikoa, horrelakoa baita. Nola eman daiteke ontzat eta egonkortzat jendea miserian eta soldata ziztrin batekin bizitzea, edozein lanbidetan —Alemanian dauden arkitekto asko ezagutzen ditut, eta Ingalaterran dauden erizain eta mediku asko—, eta pentsatzen duzu: “Aizu, zerbait gertatzen ari da hemen!”. Beraz, miseria hori, soldata eta pertsonen duintasuna miseria bihurtze hori, printzipio moduko bat da. Alegia, ez da lanbideen kontua, sortzen ari garen munduarena baizik. Gaitik erabat aldendu baino lehen, euren kontzientziarekin ahalik eta zintzoenak izateko aholkatuko nieke, besterik gabe, horrek libre egingo baititu.
K.A.: Oso argi izan behar dute kazetaritza gustuko dutela, baina oso, oso argi.
“Argi izan behar duzu kazetaria izan nahi duzula, bokaziozko kazetaria, ordea... Gauza askori uko egiteko prest egon behar duzu. Adibidez, lanpostu duin bat ez izateko prest egon behar duzu”.
Beste garai politiko bat hasiko da Euskadin: badirudi ardatz historikoak berrorientatzen ari direla. Zer iruditzen zaizue?
K.A.: Bueno, badirudi gertatzen ari dela, eta “badirudi” azpimarratzen dut. Ni “apur bat itxaron dezagun” esaten dutenetakoa naiz. Egia da indar bat, Podemos, oso indar handiz sortu dela. Azken autonomia-hauteskunde hauetan, ikusi dugu ez zela... geldi, geldi! Alderdi Sozialista desagertzeko zorian dago. Eman diezaiogun erreakzionatzeko denbora, behar du eta. Eta, hemen, benetan aurrera jarraitzen duena Eusko Alderdi Jeltzalea da. Trantsizioari deitu diozun postfrankismoan, Gerra Zibilaren aurretik eta orain, matxetearen gainean egoteko bertutea, birtualitatea eta ahalmena izan du. Eta boterea izan du Eusko Jaurlaritzan, aldundietan eta udaletan, ekonomikoki oso txarrak izan diren garaietan. Ez dezagun altzairuaren hamarkadaz hitz egin. Jakina, ETAren urteez ari naiz. Hor egoteko ahalmena izan du. Ezker abertzalea: duela urtebete, nork esango liguke EAJri hau esaten entzungo geniola Arnaldo Otegiri: “Aizu, pentsatu ondo, orain biok elkarrekin gauza asko egin ditzakegu eta”? Inork ez. Denbora, e? Denbora pixka bat.
M.P.: Ez daukat batere argi ardatzak aldatuko direnik. Eusko Alderdi Jeltzalea aipatu duzu. Sabino Aranak Eusko Alderdi Jeltzalea duela mende bat baino gehiago sortu zuenean, independentzia eta euskaldunen aberria zituen helburu, eta leku berean edo antzeko batean gaude. Eta 100 urtean eta Trantsizio osoan zehar, alderdi asko sortu dira, eta alderdi asko desagertu dira, eta ardatzak ez dira mugitu. Oso argi dago joan-etorriko bidaia bat dagoela, joan-etorria dagoela, joan-etorria dagoela trenbide berean. Ez dakit ziur ezer ere mugituko denik, ez joanean ez etorrian. Agian, egunerokotasuna hobetuko da, nork bere elikadura hobetzen duen bezala, etxeko altzariak aldatu eta etxea apaintzen eta margotzen duen bezala... Ez dut uste joan-etorriko trenbide batean amaierako geltoki bat baino gehiago dagoenik.
K.A.: Ados gaude. “Ez daukat batere argi ardatzak aldatuko direnik. Eusko Alderdi Jeltzalea aipatu duzu. Sabino Aranak Eusko Alderdi Jeltzalea duela mende bat baino gehiago sortu zuenean, independentzia eta euskaldunen aberria zituen helburu, eta leku berean edo antzeko batean gaude”.
80 urte bete dira Gerra Zibila hasi zenetik, eta bost urte ETAren amaieratik. Belaunaldi berrientzat memoria kolektiboa sortzen jakingo dugu?
K.A.: Jakina egingo dugula, eta besterik ez dagoelako egingo dugu. Aurrera begira bizi gara. Batzuetan, atzera begiratzen duzu, baina ez gehiegi. Izan ere, soldaduskako kontuak kontatzen zizkidatenean, nik lehen aldiz jasaten nituen, ez gehiago. Eta, orain, zer esango diet nire alabei eta bilobei, egunen batean baditut, grisen edo guardia zibilen aurrean nola egiten genuen lasterka? Zertarako? Hori behin eta ez gehiago. Eta argi dago herrialde honetako historia sufrimenduz beteta egon dela. Bakoitzak bere sufrimendua idatziko du, nahi duen bezala adieraziko du, baina historia horiek paraleloak izango dira, eta haien baterako irakurketa egin ahal izango dugu. Alegia, ez da historia ofizial bat egongo, eta historia guztiak hartuko ditugu guretzat. Eta jakina baietz. Nola esango dugu ezetz!
M.P.: 80 urtean, isiltasun publikoa eta ikaragarrizko injustizia nagusitu dira. Izugarrizko indarkeria egon zen hasieratik, eta ETAren erantzuna ere bidegabea eta barkaezina izan zen. Horren guztiaren ostean, ez dut uste inork kronika ofiziala edo ez-ofiziala idatzi behar duenik belaunaldi berrientzat. Izan ere, horrek esan nahiko luke inor ere ez dela bere ekintzen erantzukizuna onartzeko eta bere historia idazteko gai. Historia faltsu asko daude. Esate baterako, akelarreetako sorginen jazarpenari dagokionez, historia ofiziala, 500 urte ondoren, faltsua zen. Beraz, ez dugu besteentzako kronika ofizialik idazten saiatu behar. Kazetari-sena ateratzen zait hemen: kronikak ahalik eta labur, informatibo eta zehatzena izan behar du, bakoitzari bere ekintzen, bizitzaren eta iritziaren erantzulea izateko aukera emateko. Bestela, nire iritziz, gozatu eta bideratu egin dezakegu gero faltsua dela frogatu daitekeen zerbait. Izan ere, gainera, ez dago kronika bakarra, ez dago bertsio ofizial bakarra. Horrelakorik egingo balitz, nork bere burua sorginen ehiztari izendatzea edo portaera oneko eta txarreko txartelak banatzea bezalakoa izango litzateke. Iruditzen zait belaunaldi bakoitzaren bizitza pertsonalari dagokiona ofizialtzeko ahaleginak direla. Belaunaldi bakoitzak bere etapa eta bere historia idatzi behar ditu, eta gaur egungoak berea idatzi behar du.
K.A.: Hain zuzen ere, historia ofizialik egon ezin denez, eta, are gutxiago, guk ezagutu dugun moduan, bakoitzak bere historia izango du, bere historiaren berri emango du, eta historiak entzuteko aukera izango dugu. Zuk nirea entzungo duzu, eta nik, zurea... Baina 80 urtean eta azken 40 urteetan ikusi duguna ere bai.
M.P.: Argi dago, argi dago.
K.A.: Eta oso gauza gogorrak ikusi ditugu.
M.P.: Horregatik esaten dizut, nire ustez, orain, bat-batean, ez dela sortu behar... ez dakit, bere burua aholkulari, inkisidore... izendatzen duen inor. Eta esaten duzu: “Ea ba!”.
K.A.: Ez dago historia ofizialik. Historiak daude, pertsonen bizitzak daude, eta hortik, aurrera.
M.P.: Nik diot informazioa, informazioa, informazioa eta kronika librea, ikerketa, hedapena, gardentasuna, ate irekiak eta mugarik ez.
K.A.: Horrek esan nahi du aurrera begiratu behar dela, eta horrek esan nahi du, bai, gizarte kohesionatua lortu behar dela.
M.P.: Bai, baina horrela. Mirentxu Purroy eta Karmele Aranburu.Mirentxu Purroy Kazetaria, prentsa idatzian, irratian, zineman eta telebistan jardun duena. “Punto y Hora de Euskal Herria” astekariaren sortzailea eta zuzendaria, eta “Egin” egunkariaren zuzendaria. Hainbat dokumentalez gain, film hauek egin ditu: El Silencio de los Inocentes eta Detrás del tiempo. Euskal Telebistako “Mundo.hoy” gaurkotasuneko eta kazetaritza-ikerketako saioa zuzendu du.
Karmele Aranburu Kazetaria. Radio Popular / Herri Irratian albistegien arduraduna (1977-2009). EHUko Udako Ikastaroetako komunikazio-zuzendaria (1994-2016). Euskadi Irratiko informazio-edukien koordinatzailea (2010-2013). Prentsako zutabegilea (El Mundo del País Vasco, El Diario Vasco).