Patxi Juaristi Larrinaga. Eusko Jaurlaritzako Unibertsitate Zuzendaria: Boloniako prozesua gainean dugu, eta horrek aldaketa garrantzitsuak eskatzen dizkigu. Alegia, gure unibertsitateak Europakoekin homologatu behar ditugu
2006-06-30
BREA, Unai
Garai ederra egokitu zaizu karguan hasteko!
Gogorra, esango nuke. Baina polita ere bai. Europa osoan aldaketak gertatzen ari dira unibertsitate mailan, eta EAEn, EHUn batez ere, aldaketa hori izugarria izaten ari da. Horretan parte hartzea harro egoteko arrazoia da niretzat, eta erronka garrantzitsua jakina.
Irakasleek euren aldarrikapenak mahaigaineratu dituzte, eta zu haietakoa izan zara atzo goizera arte. Noizbait itzultzekoa gainera, pentsatzen dut. Zein lekutan ikusten duzu zeure burua gatazka honetan?
Hasiera batean sentipen arraroa neukan, hara, ez nekien ondo nire lekua zein zen. Dena dela, sindikatuekiko harremana erabateko errespetuzkoa da. Beraiek badakite nik hemen kargu bat daukadala,baina ez naizela bakarra, nik ez daukat hemen diruz betetako kutxa bat, banatzeko. Errespetuzko harremana daukagu beraz, iritziak iritzi. Beste kontu bat da nik irakasale izatetik Unibertsitate Zuzendari izatera egindako jauzia, pausu hori egitea zailagoa suertatu zait, baina uste dut egin behar nuela.
Kanpotik begiratuta oso gatazka gogorra ematen du, eduki ditzakeen ondorioetan behinik behin. Irakasleek iragarri dituzten neurrietako batzuk ez dira ahuntzaren gauerdiko eztula…
Nire ustez, sindikatuen jarrera, aktak ez dituztela sinatuko esanez, nahiko gogorra da. Batez ere 4. mailan dagoen jende asko urduri egon daitekeelako. Hori gertatzen bada, presio izugarria izango da gizartearentzat eta Jaurlaritzarentzat ere bai. Gu horren jakitun gara. Prozesua luzea da, orain dela asko hasi ginen, batzar pilo bat egin dugu, eta erdibide bat bilatzea ez da erraza izan orain arte.
Baina egongo da konponbiderik, kanpotik zaila ematen duen arren!
Zaila da, bai, baina pentsatu nahi dut konponduko dela, pentsatu nahi dut laster bilduko garela eta gauzak hobeto joango direla. Zaila da, baina ez dut oporretara lasai eta arazoa konponduta joateko itxaropena galtzen.
Labur-labur azaldu ahal diguzu gatazkaren jatorria zein den? Batek baino gehiagok ez du-eta ezagutuko, zalaparta honen guztiaren sorburua…
Nahiko konplexua da. Gakoa da, azken batean, hemen badaudela “euskotramo” batzuk, lehendik ordaintzen direnak. Jaurlaritzak onartu ere egin ez zituenak, hori ere kontuan izan behar da…
Parka, baina zer da “euskotramo” bat?
“Euskotramo” esate zaie produktibitate-osagarri batzuei. Zenbat ikertu duzun, zenbat liburu idatzi duzun, zenbat artikulu argitaratu duzun… horren arabera diru bat ordaintzen dizute. Hori Manu Montero errektoreak atera zuen, unibertsiteko sindikatu batzuekin adostasuna lortuz, bai, baina Jaurlaritzaren oniritzirik gabe. Hau da, dirurik eduki gabe atera zuen, eta horrek izugarrizko defizita sortu zuen. Jakina, Monterok hori sortu eta gero deialdi bi egin ziren, baina horrez geroztik ez da gehiagorik egin. 1.800 irakasle daude kobratzen, eta ez dut esango legez kontra ari direnik ordaintzen, baina bai legez kanpo, ez baitago hori babesten duen dekreturik. Zein da orduan Jaurlaritzaren ikuspuntua? Hori egoki jartzeko, hau da, osagarri horiei edo beste batzuei lege-oinarri bat emateko, ezinbestekoa da dekretua egitea. Zirriborro bat egin genuen, eta zirriborro hori da sindikatuekin eztabaidatzen ari garena.
Eta zer diote beraiek?
Hasieran ezetz, ez zituztela produktibitate-osagarri batzuk nahi, soldata igoera baizik. Hau da, berdin dio zuk zenbat argitaratu duzun, zer nolako eskolak ematen dituzun edo zenbat biltzarretara joaten zaren… Denentzat diru kopuru bera, eta gainera automatikoki. Eta Jaurlaritzak esan du: prest gaude soldatak igotzeko baina produktibitatea kontuan hartuta. Ez diegu guztiei berdin ordainduko; lan gehiago egiten duenari, eskolak hobeto ematen dituenari, unibertsitateari ekarpen handiagoa egiten dionari, diru gehiago emango diogu. Eta hor dago eztabaida.
Orduan, bat zatozte Monterok egindakoarekin…
Hori ez nuke inoiz esango. Monterok inongo adostasunik gabe egin zuen hura, eta horrek izugarrizko eragina izan du unibertsitatean. Kontua da Monterok egindakoari, orain, konponbidea eman behar zaiola. Izan ere, zer egoera sortu da? 1.800 lagun kobratzen, eta jende pilo bat esaten: aizu, gu ere irakasleak gara! Gure deialdia noiz atera behar da? Eta Jaurlaritza erantzuten: guk ez daukagu oinarririk horretarako, ezin dugu diru hori hartu eta besterik gabe zuei eman. Horrek oinarri bat behar du. Hori konpondu behar zen, eta gainera Unibertsitate Legeak ere hitz egiten zuen gaiaz. Kontuak kontu, Monterok oniritzirik gabe eta dirurik gabe egin zuen berea. Beste gauza batzuetarako zeukan dirua erabili behar izan zuen horretarako, unibertsitatean izugarrizko zuloa sortuz.
Bestela, oro har, nola daude gure unibertsitateak? Guztiez galdetzen dizut, zuen lan-eremua batez ere unibertsitate publikoa den arren…
Boloniako prozesua gainean dugu, eta horrek aldaketa garrantzitsuak eskatzen dizkigu. Alegia, gure unibertsitateak Europakoekin homologatu behar ditugu. Ikasgaiak, ordu kopuruak, kredituak… dena egokitu behar da. Zer egin behar dugu kazetaritza, soziologia edo ingeniaritza hemen ikasten duen norbait gero Europar Batasunean zehar inongo arazorik gabe ibili ahal izateko, eta graduondokoa egin ahal izateko, eta…? Hau da, hezkuntza-espazio komun hori sortzeko. Hori da Bolonia, eta horra heltzeko aldaketa pilo bat eman behar dira. Gure hiru unibertsitateak (EHU, Deustu eta Mondragon) pausoak egiten ari dira. Gehiago eman behar da? Bai, baina asko eman dira dagoeneko.
Bide batez, norainoko eragina duzue unibertsitate pribatuetan?
Txikiagoa. Azken batean diru-laguntza batzuk ematen dizkiegu, baina oso txikiak. Unibertsitate publikoa da hemendik diruz laguntzen dena. Besteak ere bai, baina askoz gutxiago.
Baina Unibertsitate Legeak berdin eragiten die pribatuei?
Teorian bai. Baina funtzionamendua desberdina da. Kontuan izan Deustu independentea dela nolabait, ez digute baimenik eskatu behar ikasketa berri bat edo graduondoko berri bat sortu nahi duten bakoitzean. Eta unibertsitate ereduak ere guztiz desberdinak dira. Bata oso lotuta dago kooperatiba eta industria munduari, bestea jesuitena da, badauka historia bat, eta hirugarrena publikoa… Gauza batzuetan elkar zapaltzen dute, baina osagarriak dira, horregatik osatzen dute sistema bat, eta horregatik gure legearen izena Unibertsitate-sistemaren Legea da. Kontzeptu hori darabilgu. Eraginik daukagun? Bai, gauza batzuk geuk onartu behar ditugu. Deustu ez dago horretara behartuta, Francoren garaian sinatu zuten konkordatuaren arabera. Horrek nolabaiteko askatasuna ematen die erabakitzeko, baina askotan guk diru pixka bat ematen badugu, diruaren kontrola ere hemen egiten dugu.
Bestela ere, nola doa Unibertsitate Legearen garapena? Hasteko, badago errekurtso bat artikulu batzuen gainean…
Bai, hala da. Hori hor dago, eta momentuz ez dakigu ezer. Hemengo aholkularitza juridikokoek ere esaten dute: zer etorriko da? Ez jakin. Nik uste luze joko duela, baina auskalo.
Gainerakoan, legea ezartzen ari da. Dagoeneko sortu da Uniqual, kalitate-agentzia. Sistema honek hanka asko dauka, baina hanka garrantzitsuenetako bat agentzia hori da, bera arduratuko baita irakasleen ebaluazioa egiteaz. Orain osagarriei buruzko dekretu bat negoziatzen ari gara, irakasleei produktibitatearen arabera ordaintzeko. Nork esango du zenbat argitaratu duen bakoitzak, noren argitalpenak diren onak eta norenak ez, eta abar? Agentziak. Eta gainera, agentziak zeregin garrantzitsua izango du mila gauzatan. Hori da legeak eskatzen zuen erakunde bat, eta dagoeneko sortuta dago. Zuzendaria aukeratuta dago, estatutuak onartuta…
Legeak asko behartzen ditu unibertsitateak, eskuak lotzen dizkie? Ez. Gehiago eragingo dio publikoari, hori bai. Hala ere, Uniqual agentziaren administrazio-kontseiluan eta aditu-batzordean hiru unibertsitateetako jendea dago. Jakina, Mondragonek esan dezake: guk ez dugu nahi gure irakasleak agentziak azter ditzan. Ondo, zuk jakingo duzu. Baina nahi eta nahi ez hor sartzera behartuta daude…
Zergatik?
Horrek kalitatea neurtuko duelako, eta nire alboko unibertsitateak sartzen badira… Legeak sortzen dituen erakundeak funtsezko bihurtuko dira, eta unibertsitate pribatuek onartu egin beharko dituzte, nahi eta nahi ez, hor agertzen diren gauza asko. Baina behartu? Ez, legeak osagarri-dekretuaz hitz egiten du, eta hori unibertsitate publikorako baino ez da. Eta legak irakasle propioari buruz hitz egiten du, eta hori ere publikorako baino ez da. Holako adibide gehiago daude.
Irakaslego propioa aipatu duzunez gero… Irakasle-irudiei buruzko gatazka ere zaharra da EHUn…
Bada, horretan lanean ari gara, eta uste dut urte hau bukatu baino lehenago irakaslego propio irudiak zehaztuko dituen dekretu bat izango dugula. Soldata eta guzti.
Eta zeintzuk dira orain dauden irudiak?
Luze joko luke azaltzeak, baina azken batean kontuan hartu behar dugu orain funtzionario-irudia dagoela. Eta ez dago unibertsitateak berak kontratatu ahal duen irakaslea. Hara, badago baina eskubide gutxiago dauka. Honelako lege batekin, lortu ahal izango genituzke estatuaren funtzionario izan gabe modu finko eta iraunkorrean lan egingo luketen unibertsitateko langileak.
Irakaslego propioaz, zer dio estatuak?
Ez dakigu. Beldurra ematen dit esateak, eta ez dakit hau esan behar dudan ere: estatuak utziko digu guri hemengo irakaslegoaren inguruan ordainketa politiko propioa edukitzen? Gure jarrera, orain arte, zera izan da: egoera honetan ezin dugu soldata igoerarik egin, ezin dugu osagarri berezirik ezarri, berehala errekurtsoa jarriko ligukete eta. Egin genezakeena produktibitate- osagarri batzuk dira, eta hori da orain egiten gabiltzana hain zuzen. Baina irakaslego propioa lortzen dugunean, ordain-sari politika propioa egingo dugu. Horrek arazoak sortuko ditu? Hortxe utziko dut galdera.
Eta sindikatuek zer uste dute irakaslego propioaz? Betidanik, iritzi desberdinak izan dira haien artean...
Oro har ados daude, baina sindikatuak eta sindikatuak daude. Nork bere “bezeroak” ditu, eta bezeroaren arabera jarrerak desberdinak dira noski.
Urteetan Leioako campusa izan duzu lantokia, eta egunero ikusiko zenituen, bertara sartzean, irakaslego propioaren inguruan sortutako gatazka dela-eta pankarta batean atzean dauden gizaseme batzuk… Arazo hori ere konponduko luke dekretu berriak?
Lagunduko luke. Eta nik konpontzea nahi nuke behintzat.
Juan Ignacio Pérez Iglesias EHUko errektoreak orain urtebete esan zuen Euskonewsen EHU gizartean ondo txertatuta dagoela. Bat zatoz?
Bai. Eta uste dut azken urteotan asko hobetu duela beraren irudia. Aurrekoan, Vaya Semanita telebista-saioan izugarrizko egurra eman zioten unibertsitateari: “EHU, langabetu-fabrika”… Hori mitoa da gaur egun. Ikasketa batzutan bestetan baino zailagoa den arren lana bilatzea, errealitatea da lizentziatuek lana lortzen dutela gaur egun, eta gainera lanpostuak hobeak lortzen dituztela. Hori ezin arbuiatu. Beraz, Vaya Semanitarena bezalako mezuak antzinako mezuak iruditzen zaizkit. Unibertsitate publikoak gizarte honi egiten dion ekarpena oso handia da: medikuak, ingeniariak, kazetariak… Gure ekoizpen-sistemak unibertsitatean dauka oinarria hein handi batean. Bestalde, gizarteak nola ikusten du unibertsitatea? Bada, pausu asko egin dira, irudia hobetu egin da, baina oraindik ere, batzutan, halako estereotipo ezkorrak agertzen dira, nire ustez guztiz gezurrezkoak.
Selektibitatea egin berri da, eta beti bezala %95 inguruk gainditu du azterketa. Hala izan behar du? Zein izan behar da, azken batean, selektibitatearen zeregina?
Ez daukat argi. Non egin behar da aukeraketa? DBHn? Gure hezkuntza-sistema ona da? Unibertsitatera jende gehiegi eta kalitate gutxikoa joaten da? Ez daukat erantzunik. Zer egin behar dugu, eliteko unibertsitatea sortu? Hobea izango da hori gure etorkizunerako, gure herriaren ekonomiarako? Gutxi eta onak, edo hasiera batean ateak asko zabaldu eta gero lan-merkatuk berak egin dezala hautaketa?
Zuk zalantzok agertu dituzu, baina eztabaida hori ematen ari da inon?
Hemen ez, ez du uste. Uste dut hemen dagoen ikuspegi zera dela: unibertsitateko ateak ondo zabaldu, eta gero merkatuak berak arautuko du hori. Horrek zer arazo dakar? Garai batean gertatu zena, lizentziatu langabe kopuru izugarria izatea.
Horregatik iraungo du indarrean, bada, lehen aipatu duzun estereotipoak…
Bai. Baina gauzak aldatzen ari dira, jendeak errazago aurkitzen du lana orain.
Zailagoa al da lizentziatura lortzea orain? Ikasketak gogortu egin dira?
Ez, uste dut zerikusi handia daukala belaunaldiak txikiagoak izatea. Jende gutxiago ateratzen da eta errazagoa da lana aurkitzea. Nik ikasketak bukatu nituenean ez zen hala, ni “baby boom” ospetsuaren belaunaldikoa naiz. Eta gainera, nire garaian arrakasta lortzen zen unibertsitatera joanez. Gaur egun hori ere aldatu da, Lanbide Heziketak ospe handiagoa dauka.
Orain arte konpondu edo hobetu beharrekoez galdetu dizut batez ere. Baina zeozertan izango dira onak, edo oso onak, euskal unibertsitateak…
Hara, ez gaude zerrendetako lehenengo lekuetan ere…
Azkenekoetan ere ez, ordea…
Ezta ere. Erdian, eta gauza batzutan, ikerketa arlo batzutan-eta, ondo gabiltza. Pedro Miguel Etxenike bat daukagu adibidez, edo Felix Goñi bat… Badira izugarrizko ibilbidea dukaten ikerlariak…
Europarekin ari zara konparazioa egiten? Estatuarekin. Europarekin zailagoa da. Tira, ikerlari on horiek baditugu, eta bestetik gero eta lizentziatu hobeak ateratzen dira gure fakultate eta eskoletatik. Beti esaten da gero eta toki lehiakorragoa dela unibertsitatea, eta horrek gauza onak eta txarrak ditu. Ikasleak ikastera etortzen dira, eta hori nabaritu egiten da. Ni unibertsitatera sartu nintzenean irakasle, inor ez zen tutoretza-orduetara etortzen. Eta ikasle modura ere inoiz ez nintzen joan. Garai hartan zihoanak halako ospe txarra zeukan, irakasleari koipea emango balio bezala edo… Eta gaur egun ikasle asko etortzen da tutoretzetara zalantzak argitzera, gauza normala da. Askotan esaten da ikasleak gero eta kokoloago datozela irakaskuntza ertainetatik. Ni ez nago batere ados horrekin. Askoz ere ezagutza gehiago daukate. Baikorra naiz alde horretatik, eta bestetik kontuan hartu behar da unibertsitatera doan jende gehiena euskalduna zela. Datuek hala diote. Erdal adarretakoak gehiago joaten dira Lanbide Heziketara, eta euskal adarretakoak unibertsitatera. Hori oso ona da herri modura, baina etorkizunean arazo bat sor dezake, alegia, arazo etniko-linguistiko-politikoari alderdi ekonomikoa gehitzea. Unibertsitatera doan jendea euskalduna da, eta unibertsitatera doazenez gero lanpostu hobeak lortuko dutela dirudi. Edo hobeto esanda, eragin handiagoko lanpostuak. Horrek esan nahi du urte batzuk barru elite euskaldun bat edukiko dugula -elite hitza gustuko ez dudan arren-, eta hori guretzat oso garrantzitsua izango da herri modura. Patxi Juaristi Larrinaga (Markina-Xemein, 1967) Soziologia ikasi zuen Deustuko Unibertsitatean, eta hantxe lortu zuen doktoregoa ere, 1995ean. 1993tik EHUko irakaslea da. Hain zuzen, Estatistika eta Ikerketa-teknika irakatsi zuen Gizarte eta Komunikazio Zientzien Fakultatean, iazko azaroan Eusko Jaurlaritzako Unibertsitate Zuzendari izendatu zuten arte. Hainbat liburu eta lan argitaratu ditu, eta Karmel aldizkariko ohiko kolaboratzailea da. Euskaltzaindiako Jagon Saileko kidea. Orain gutxi arte, Euskal Soziologoen Elkarteko batzordekidea izan da. 2000 urtean Euskaltzaindiaren Mikel Zarate saiakera saria irabazi zuen, Euskal Herria globalizazioaren aurrean lanari esker. Argitaratutako liburu/lan batzuk: -Euskal alfabetatzearen historia zenbait sortzaileren ahotan 1960-1990 (Labayru, 1997) -Euskaldunak eta ondasunak (Pamiela, 2001) -Euskal Herria globalizazioaren aurrean (BBK-Euskaltzaindia, 2001) -Gizarte ikerketarako teknikak (UPV-EHU, 2003) -Salgai. Euskal kontsumo gizartea aztertzen (Alberdania, 2003) -Kontsumitzaileen eskubideak: aurrerapausoak, arriskuak eta konponbideak (Deustuko Unibertsitatea, 2005) -Hizkuntzen mundua (UPV-EHU, 2005). Beste egile batzuekin batera.
