Patxi Garai. Bilboko Itsasadarra Itsas Museoko koordinatzaile orokorra: Herri honetan ez dago kultur ekimenetarako dirua ipiniko duen J.P. Morgan bat edo Guggenheim bat
2005-05-13
BREA, Unai
Zein da museo honen helburua?
Museo honen helburua itsasoaren historia berreskuratzea da. Euskal itsasoaren historia oso zabala da, bai itsasoko jendeari dagokionez, bai ontziolei dagokienez, bai merkataritzari dagokionez, bai kultur arteko trukeari dagokionez… Baina ez da oso ondo gorde. Bai, baditugu liburuak eta abar, baina nire iritziz euskal herritarron itsasoarenganako zaletasunak –eta errua gurea da- ez dauka zer ikusirik ingelesenarekin. Haiek zaletasun izugarria daukate itsasoko istorioenganako, edo euren itsasgizonen kontuenganako. Beraz, oinarrizkoena horixe da: berreskuratzea. Itsasadarra berreskuratu, ahalik eta historia zatirik handienak berreskuratu. Zoritxarrez, museo hau berriegia da; orain 50 urte-edo ireki balitz, beste zerbaitetaz ariko ginateke hitz egiten. Denborak aurrera egin ahala, gero eta zailagoa da gauzak berreskuratzea. Eta zailagoa da objektuak berreskuratzea istorioak baino. Baina, gutxika-gutxika, istorioak berreskuratzea ere zail bilakatzen ari da, gure merkataritzako nabigazioa desagertzen ari delako. Marinel gutxi dago honezkero. Gure ontzi-konpainiak -garai batean ehun ontzi ere edukitzera iritsi ziren batzuk- oso garrantzitsuak izan dira eta mundu osoan barrena ibili dira, baina desagertzen ari zaizkigu apurka. Ahal den guztia berreskuratzeko ahalegina egin behar dugu, hortaz.
“Museo” berbak hildako, desagertutako zerbait dakar gogora?
Baliteke. Baina niri ez, niri historia dakarkit gogora, eta gustuko dut historia. Gogoko dut nire aurrekoek egin zutenaz oroitzea. Eta museoak hori gogoratuko du, eta nik egin dudana edo zuk egin duzuna ere bai. Museo bat egiteko 50 urte behar dira gutxienez. Oraindik bizirik gaudela egin behar da museoa, eta ondorengo belaunaldiak pozik egongo dira guk zerbait egin izanaz.
Izan ere, museo honen xedeetako bat itsasadarra oraindik bizirik dagoela erakusketa da?
Baliteke hala izatea, baina hori atal bat baino ez da. Ni, dena dela, handinahiagoa naiz. Ez dut uste itsas museo bat itsasadarraz bakarrik arduratu behar denik, hori zentzugabekeria litzateke. Itsasoaren eta nabigazioaren izaera ukatzea litzateke, hain zuzen. Itsas-jarduna kultura-trukea da eta! Lehen garraiobidea itsasontzia izan zen, munduko abenturarik handienak itsasoan gertatu dira edo itsasoa tartean dela behinik behin… Beraz, itsasadarraz soilik berba egingo duen museoa egingo dugula esatea absurdoa izango litzateke. Eta oso eskasa marinelontzat. Nire ustez, museoa zabalik eta munduari begira egon behar da, eta hala dela uste dut gainera.
Oraintxe oso lanpetuta zabiltzate Titanic-en erakusketarekin…
Bai, jendea erakarri behar dugu, eta Titanic erakargarria da. Titanic, zoritxarrez, bere lehen bidaian izandako istripuagatik lortu du leku bat Historian, eta horrek jende asko erakartzen du, literaturak eta pelikulek lagunduta. Pentsatu egin dugu Titanicen istorioa berreskuratu behar genuela; ez dugu guk asmatu hala ere. “Titanic Exhibition” izeneko fundazio bat dago, eta aspaldi eduki genuen lehen harremana eurekin. Azkenik, Bartzelonan eta Porton egon eta gero, gurera etorri da erakusketa ibiltaria, eta luze egotea nahi dugu, irailaren 18ra arte hain zuzen. Museoaren beheko solairuan 1.400 metro koadro dauzkan Titanic-en erreprodukzioa ipini dugu, berreskuratu ahal izan diren istorio txiki guztiak barne.
Jendea erakarri behar dela esan duzu. Zaila da?
Uste dut ezetz. Gai jakin bati buruzko museoek aldi berean arazoa eta dohaina den ezaugarri bat daukate: oso gustuko eduki behar duzu barruan dagoena. Bestela, ez duzu zer eginik bertan. Errazagoa da arte museo batetara joatea, hango gauza batzuk gustatu egingo zaizkizulako eta beste batzuk ez. Errazagoa da, esaterako, Guggenheimera joatea, eraikina bera ikurra izateaz gain barruan gustuko gauzak topatu ahal izango dituzulako, gustuko ez dituzun beste batzuekin batera seguruenik. Hemen ez da hala gertatzen. Hona datorrena gai bakarraz diharduen museoa ikustera dator. Guk, oraintxe, ontzi batean “sartzeko” aukera ematen dugu beheko solairuan, lehen aipatu dudanez –zoritxarrez ez daukagu itsasontzi handi-handirik kanpoaldean, ezin izan ditugu lortu arrazoi desberdinak direla medio-, eta goikoan museoaren zati finkoa daukagu: historia, maketak, agiriak… Erakusketa iraunkorraren zati handi bat –beste solairu oso bat betetzeko adina- biltegi batean gordeta daukagu, eta lantzean behin atera egiten dugu, erakusketa berrituz. Ez dezala inork esan “ni egon nintzen behin Itsas Museoan, eta beraz dagoeneko ikusita daukat”. Bi edo hiru hilero gauza desberdinak egon behar dira erakusketan.
Etengabe aldatuz joatea funtsezkoa da orduan…
Jakina, museo batek ezin du hainbat gauza paratu eta norbait atean ipini sarrera kobratzen. Hori ez da museoa. Museoak dinamikoa izan behar du eta gauza berriak –berriak ez, barkatu; zaharrak, baina desberdinak- erakutsi etengabe.
Jaiotzen ari den Bilbo berri honek museoak sortzea eragiten du?
Baietz uste dut. Kulturak, bizi garen jendarte honetan, garrantzi handia dauka zorionez. Gauzak agertzen ari dira, bai; guk itsasontziez egiten dugu berba, baina beste arlo batzuetakoek ere edukiko dute zer esanik.
Hemen duzun eskarmentuaren arabera, norentzat dira museoak? Izan ere, Bilbo –eta bide batez Bizkaia- kanpotarrentzako zer edo zer bihurtzen ari da apurka-apurka. “Etor daitezela eta ezagut gaitzatela”. Museoak ere horiengan pentsatuz egin dira batez ere?
Museoa denentzat da. Bertokoentzat eta kanpokoentzat. Itsasoaren historia atsegin duten guztientzat, noski. Hala ere, aipatzekoa da beste herrialde batzuetako biztanleen artean eduki duen arrakasta. Gu itsasoari bizkarra emanez bizi izan gara beti; negozio arloa baino ez dugu ikusi bertan, eta ez bizitzeko era bat. Baina Europako iparraldekoek, ingelesek… ez dute berdin pentsatzen. Horiek benetan pozik irtetzen dira hemendik. Izan ere, gure iradokizun liburuan beraiek idazten dituzte gauzarik interesgarrienak.
Museo honetan kudeaketa pribatua eta ekimen publikoa uztartzen dira, oker ez banabil…
Museo hau fundazio pribatu batena da, baina instituzioak ez balira hasiera-hasieratik abentura honetan sartu, ezinezkoa izango litzateke aurrera ateratzea. Herri honetan ez dago kultur ekimenetarako dirua ipiniko duen J.P. Morgan bat edo Guggenheim bat. AEBetan bai, eta beste leku batzuetan ere bai. Baina itsas museo asko dago munduan, eta nork berea maite du, jakina. Argi dago ez dela atzerritarrik etorriko hemen inbertsioa egitera. Beraz, instituzioei esker daukagu daukaguna: dagoeneko erabiltzen ez den ontziola zaharra, museo bihurtuta. Ez dut uste kapital pribatua sartuko denik honelako kultur ekimenetan.
Bizkaian badaukagu museo-kultura, badaukagu ohiturarik?
Gero eta gehiago, nire ustez. Izan ere, museoen zenbakiek hala diote. Hara, argi dago Guggenheimen eragina hor dagoela, eta hor jarraituko duela, mende askotan espero dut. Baina Bilbon dauden beste museoek, eta ez dira gutxi, badaukate zer eskainia. Kultura aukerak badaude, erabili egingo dira, eta bestela ez. Beti gogoratzen naiz Bilboko Portua handitzea erabaki zenean, askok gehiegizko inbertsiotzat jo zutela, orduan zegoen itsas-trafikoa kontuan hartuta. Baina eskaintza ez baduzu, ez zaizu inor etorriko ezer erostera. Euskal instituzioek apustu egin dute, eta baita irabazi ere. Euskadin –eta batez ere Bilbon- oraintxe dauden aukera desberdinei esker, denetariko jendea erakar dezakegu. Fabrika eta kai hutsez betetako Bilbo suntsitu hori beste zerbait bihurtu da. Eraikinak, museoak… daude, eta jendeak bisita egiten die.
Badago museo arteko harremanik?
Bai, bai. Kontuan izan behar da denok parte hartzen dugula, nola edo hala, Bilbao Metropoli-30 egitasmoan eta Bilbo birsortze honetan. Azken batean, denok dauzkagu nagusi berberak, administrazio-kontseiluetan instituzioak daude eta. Hots, oso harreman ona dugu, eta hala izan behar du gainera, elkarren osagarri garelako, nor bere arloan lan eginez ere. Hemen, esaterako, badaude beste museo batzuetako aleak, beste batzuetan hemengoak dauden bezala. Titanic-en erakusketa amaitutakoan, Arte Eder Museoak pare bat koadro utziko digu hemen erakuts ditzagun. Hango zuzendariak esaten duenez, ondareak ez dira ez berarenak, ez nireak; hiritar guztionak dira eta guk erakutsi egin behar ditugu, ikus ditzaten.
Museo baten kudeaketa enpresa-kudeaketa izan behar da, hots, negozio baten gisa kudeatu behar da?
Ez museoak ez garraioak ezin dira sekulan negozioa izan, berez. Irabazia jendartearentzat izan behar da. Adibide argi bat: instituzioek ez balute metroa egiteko lanetan esku hartu, eta Bilbotik Algortarako txartel batek benetan balio duena ordaindu behar bagenu, 50 edo 60 eurotan aterako litzaiguke bidaia. Beraz, irabazia jendartearena izan behar da; gizarteak behar du, beraz, egin egiten dugu. Gauza bera gertatzen da museoekin. Bestela, sarrera garestiegi kobratu beharko genuke. Hemen, ni nagoenetik behintzat, joera guztiz aurkakoa izan da: jaistea, kultura denen esku egon behar delako. Titanic-en erakusketa etor dadin baldintza bat ezarri dugu: guk ezin ditugu kobratu beste leku batzuetako 15 edo 18 euroak. Gure ustez, Titanic-ena eta gure erakusketa iraunkorra ikusteko prezioa ezin da bederatzi eurotik gorakoa izan.
Museoak al dira historiara hurbiltzeko modurik onena?
Liburueta murgiltzea izango da, agian, modurik onena. Baina erarik errazena, eta erosoena, museoa da, denak beti presaka ibiltzen garen honetan.
Museo hau egiteko, hain zuzen, ezkutuan zegoen historia asko atera behar izan duzue agerira, eta oraindik zabiltzate zeregin horretan…
Bai, hala da.
Zaila da?
Ez. Zorionez, jende zoragarria dago; sotoan gordeta zeukaten aitonaren tramankulu bitxi hura guretzat oso garrantzitsua dela konturatzen den jendea, berarentzat ez izan arren. Horrelakoak dauden bitartean, ez dugu arazorik izango. Izan ere, hemen daukagun guztia herritarrek eurek emandakoa edo utzitakoa da.
Lehen esan duzu hobe izango zatekeela museo hau orain dela 50 urte sortu izan balitz. Asko galdu da?
Bai, askok ez dakitelako zer daukaten etxean, agiriei dagokienez batez ere. Norbaitek bere birraitonaren nabigazio-egunkaria edo joan den mendeko nabigazio-karta eduki zitzakeen baserri zaharrean, eta etxea berritzeko garaian sutara bota zezakeen beste mila gauzarekin batera, oharkabean. Bestalde, ontzi-konpainia batzuek beren artxibategiak gorde dituzte, baina beste batzuek dena bota dute enpresa desagertzean edo saltzean.
Nola lortzen du museo batek erakargarri izatea. Zaila da?
Ez. Zaila da futbola erakargarria izatea? Gustatzen ez zaionari izugarria iruditu behar zaio 90 minutu ematea zelaian, neguan eta euritan. Baina gustuko duenak gozatu egingo du. Hemen berdin. Eta hala dakit iradokizun-liburuan idazten diren gauzengatik. Era guztietako iritziak daude noski, baina oro har jendea hunkitu egiten da, historia hunkigarria delako.
Konparatzea itsusia dela esaten dute, baina nolakoak dira Bizkaiko museoak gainerakoekin alderatuz? Konparazioak egitea oso normala da gizakiongan, beraz ez da hain larria. Nire ustez, hemengo museoak beste batzuk bezain duinak dira. Uste dut, gainera, Bilbo erakusteko moduko hiria dela orain, eta hemengoa bestearen berdina edo antzekoa dela. Jakina, itsas museoez ari bagara, honek ez dauka zerikusirik orain 50, 100 edo 200 urte irekitakoekin. Benetako itsas museoak ikusi nahi dituenak, nabigazioaren historian bete-betean murgildu nahi duenak, Ingalaterrara joan behar du. Baina eraikinei eta abarri dagokienez, guk beti egin ditugu primerako gauzak. Beraz, gure museoak oso duinak dira. Are gehiago esango nuke: luxuzkoak. Patxi Garai Cristóbal (Portugalete, 1951) Portugaleten, jaioterrian, egin zituen ikasketak, Nautika-eskolan hain zuzen. 1969an hasi zen, eta 1975erako bazen ontzi-kapitaina. Hurrengo urtean eskuratu zuen lehenbiziko aldiz ontzi baten agintea. “Oso gaztea nintzen artean, 25 urte besterik ez, baina kontua izan zen beste kapitain batek hanka hautsi zuela ontzian zihoala, eta norbait behar zela haren bila Ingalaterrara joateko. Neuri egokitu zitzaidan joatea, eta horretan jarraitu nuen hainbat urtez”. Hain zuzen ere, Patxi Garaik hamalau urtez nabigatu du, eta horietatik zortzietan izan da kapitain. Itsasoa utzita, hainbat eginkizun bete ditu lehorrean, kargu publikoak barne. Esanguratsuena, beharbada, Eusko Jaurlaritzako Garraio Zuzendaria. Gaur egun Bizkaiko Merkataritza-Ontzidiko Kapitain Elkarteko presidentea da. Iazko uztailaren 29an hartu zuen Bilboko Itsasadarra Itsas Museoko koordinatzaile orokor kargua. Aurretik, ez zeukan inolako lotura organikorik museoarekin, baina haren aholkularietako bat izan zen.
