Félix Linares. Kazetaria eta zinema-kritikaria: Zein da zinema-jaialdien benetako ekarpena: filmak ala xarma?
2006-09-22
BREA, Unai
BELAXE. ITZULPEN ZERBITZUA
Zer dela eta hasi zinen lanean kultur gaien alorrean? Hori ez da inon ikasten...
Umetako kontua da hori. Amak dioenez, ia irakurtzen ere ez nekienean, liburuak harrapatu nahian ibiltzen nintzen zoroaren pare. Beraz, nire ADNan berezko ezaugarria dela uste dut. Eta zinemazalea ere betidanik izan naiz. Amak oso gogoko zuen zinema, eta berarekin eramaten ninduen.
Eta zer zinematara joaten zinen umetan?
Zugastinovia kalean jaio nintzen, Casillan. Txikitan inguruetako zinemetara joaten nintzen, eta noski, katekesietakoetara, orduan asko zeuden eta. Igande goizetan Iparragirre kaleko Olimpia zinemara joaten nintzen, eta arratsaldez, Abando zinemako saio bikoitza ikustera. Abando zinema Casillaren parean zegoen, orain hotela dagoen lekuan. Hurbileko beste batzuetara ere joaten nintzen: Colón-era, eta Vizcaya-ra ere bai. Dagoeneko ez da bat bera ere geratzen. Merkeago izateko, saio bikoitzak ikusten nituen.
Guzti-guztiak irensten zenituen?
Igandetan hiru film ikusten nituen, eta astean zehar, aukera nuenean, ere bai.
Diotenez, zinema-klubak gogoko dituen zinemazale horietako zara…
Bai. Baina tira, egia esan, ez nintzen askotan joaten zinema-klubera. Hori bai, eztabaida sutsuak izaten nituen free cinemaz, nouvelle vaguez eta horrelako kontu guztiez.
Zinemak ixten ari direla aipatu duzunez... Bilbon oraindik ez da sendatu Mikeldi zinemak itxi izanak sortutako zauria…
Min handia eman dit horrek. Gainera, nire auzoko zinema zen, etxetik gertuen zegoena. Mikeldi eta Idealak (horiek ere duela gutxi itxiak) bertatik bertara nituen, eta horietarako bidea hartzen nuen beti, etxean nengoela bat-batean zinemara joatea bururatzen zitzaidanean. Izan ere, askotan gertatzen zait hori [elkarrizketan zehar, orainaldiko eta geroaldiko aditz-denborak nahastu ditu zinemara egunero-egunero joateko ohituraz mintzo denean]. Azken saiora joan eta primeran egoten zinen. Lehengo zinema-sistema, neurea, desagertzen ikusteak ematen dit minik handiena. Zinema horietan guztietan eman nituen lehen urratsak. Idealesekin harreman estuagoa nuen. Izan ere, gurasoek esaten didatenez bertan ikusi nuen lehen aldiz filme bat, beraiekin. Sekulako iskanbila sortu omen nuen, eta horra zer esan zuen aitak: “Mutiko hau ez da zinemazalea izango”, (barre)… Oroitzapen maitagarriak dira…
Zenbat urte zenituen?
Ez dakit. Ustez, bizpahiru. Oso txikia nintzen. Gogoan dudan lehen oroitzapena amonak eramaten ninduela da, 53. urtean edo. Olimpia zinemara joan nintzen, lehen esan dudan moduan, etxe ingurura.
Zure oroimenak ari zinen azaltzen eten zaitudanean…
Bai. Adibidez, Idealesetan, praka motzekin sartzen uzten zidaten nagusien filmeak ikustera, eta hori ez zen batere ohiko... Behin praka luzeak janzten hasi nintzenean bertan behera geratu ziren sartzeko arazoak: beti izan naiz altutxoa, eta hamasei urte nituela ematen zuen gazteagoa nintzenean ere. Baina praka motzetan... Eta Idealetan utzi egiten zidaten sartzen. Tira, gaiari berriro helduz, zinemak ixtea benetako drama iruditzen zait.
Hotzean aztertuta, gogoeta hau ere egin daiteke: Mikeldi zinemak itxi egin dituzte, eta zer? Berdin dio. Zentro komertzial bakoitzean dozena bat zinema daude eta! Zuk, jakina, ez dela berdina erantzungo didazu.
Halaxe da, bai.
Zergatik?
Toki horietara autoz joan behar dudalako.
Baina beste batzuek trenez, edo orain metroz, etorri behar izaten zuten Bilbora, desagertzen ari diren zinema horietako filmeak ikustera. Argi dago garraio-motaren bat erabili behar dela. Beraz, zer axola dio filma non ikusi?
Ulertzen dut zer esan nahi duzun, baina makrozentroetara eta zinemetara joatea ez da gauza bera. Zentro komertzialetara eguna pasatzera joaten gara, eta batzuetan, azkenean, zinemara joatea erabakitzen dugu, besterik gabe. Baina beste batzuetan, haizeak jo eta, adibidez, bolatokian jokatzen bukatzen dugu. Gero, edozein txokotan janari lasterra jan, eta kito. Baina zinema beste kontu bat da. Zinemara joaten garenean, filma ikustera joaten gara, horrexetara, eta ez beste ezertara. Eta ni neu are gehiago. Barruan inoiz ez nuen palomita-artorik jaten eta freskagarririk edaten, filma planoz plano aztertu behar nuela iruditzen zitzaidalako, gaztetako grina bizia piztuta bainuen beti. Irteeran, pentsamendu hau erabiltzen nuen maiz buruan: Zertarako ahalegindu naiz horrenbeste? Baina tira, lehengo garaietako errito zinemazalea bete behar izaten nuen. Zinema ia toki sakratua zen niretzat, eta barruan nengoela, era guztietako sustraiak antzematen nizkion emanaldiari: besteak beste, kulturalak –gero eta urriagoak, zoritxarrez–, eta ikuskizunari lotuak (horiei eutsi egin zaie). Lehen, jendeak etxeko egongelan balego bezala ikusten zituen filmeak zineman, eta iruzkinak egiten ziren: “Badakizu? Benetako bizitzan, andregaiak utzi egin du mutil hori”, etab. Eta atal batzuk galdu egiten ziren, noski. Nire ustez, filmeak oso-osorik ikusi behar dira, fotogramaz fotograma. Badakit orain jadanik ez dela beharrezkoa osorik ikustea, filmak ergeltxoagoak direlako eta hori guztia, baina zenbait filmetan une jakin batzuk galduz gero, istorioa ez da izaten berdina, ezta emozioa ere. Ildo horretan, zentro komertzialen filosofia eta betiko zinemena ez datozela bat iruditzen zait, nahiz eta bietan film berberak eman.
Itxuraz, gaur egungo zinema gero eta gutxiago gustatzen zaizu, edo adibidez, nerabezaroan ikusten zenuena baino gutxiago…
Ez da horrela ere. Umetan dena iruditzen zaizu ikusgarria, eta txundituta geratzen zara beste elementu batzuekin: istorioaren emozioarekin... Ez diezu akatsei erreparatzen. Film zoragarriak ikusten jarraitzen dut orain ere, eta Bilboko zinema batzuetan, Multicines-en edo Renoir-etan, film interesgarriak ematen dituzte. Dena den, Estatu Batuetako zinema komertzialari dagokionez, istorio onak sortzeko joera bertan behera geratzen ari dela uste dut. Umetan ikusten nituen filmeak eta oraingoak oso desberdinak dira, gaur egungoak oso errepikakorrak dira eta. Hau da: lehen filmeak unitatetzat hartzen ziren, eta gidoigilearen, zuzendariaren, arduradun guztien... artean, filmean zehar gero eta zirrara handiagoa sortzen zuten, eta azkenean, bukaerako apoteosia heltzen zen. Orain, bukaerako apoteosia filmearen erdia aldera heltzen da, zinema oso bestelakoa delako. Lehen plano luzeak erabiltzen zituzten, eta orain plano laburrak eta muntaketa izugarri azkarrak. Gauzak askoz ere azkarrago kontatzen dira, eta gero errepikatu. Duela gutxi kaleratutako film bat aipatuko dut, adibide gisa: Piratas del Caribe. Hasi eta ordu batera bukatu egiten da. Ia hasieran bertan bukatu zitekeen, baina luzatu egiten dute. Istorioa berehala amaitzen da, oso azkar doalako, eta hain azkar doanez, ezin da bigarren bilbe edo pertsonaia interesgarririk sartu... Denbora guztian, ekintza zehatza azaltzen dute zuzen-zuzenean. Eta horrela bizitasuna galtzen da. Filma hasi eta ordubetera, dagoeneko ikusi duzu ikusi beharreko guztia, gainerakoa errepikapen hutsa da eta. Ikuskizunak aurrera jarraitzen du, baina aspergarria da. Ni behintzat, lege zaharreko ikuslea naizenez, aspertu egiten naiz.
Dena den, zinemazale amorratu batzuei iritzi hau entzun izan diet: XX. mendearen erdiko Hollywoodeko zine onaren ezaugarri bat lakonismoa dela. Filma hasi eta pare bat minutura, pertsonaiak, argumentu nagusia… aurkeztuta zeuden jadanik. Eta orain, bakoitza nor den jakiteko, askoz ere denbora gehiago behar dela...
Orain ez dago horrelakorik. Eta horixe da arazoa. Remake baten adibidea emango dut, hobeto ulertzeko: El vuelo del Fénix, 1966koa, eta El vuelo del Fénix, 2004koa. 1966ko bertsioan, psikologia, ezaugarri eta jokatzeko modu jakin batzuk zituzten pertsonaia guztiek. Eta gainera, bikainak ziren aktore guztiak. 2004an, pertsonaia guztiak berdinak dira, denak ia berdin jokatzen dute, ez dago psikologia-desberdintasunik. Hori galdu egin da.
Lehen, bestalde, egoerak eta pertsonaiak aurkezteko estereotipoak erabiltzen zituzten: filma hasi eta berehala bazenekien hori gansterra zela, beste hori emakume gaiztoa, hura detektibea... Baina aurrera egin ahala, pertsonaiak hazi egiten ziren. Ikusleak bazekien nor zen nor, baina pertsonaia bakoitzak eboluzio jakin bat izaten zuen filmean zehar. Eta horri guztiari aktoreen xarma gehitzen zitzaion. Humphrey Bogart ikusi eta bazenekien nor zen, eta nolako izan zitekeen. Baina Bogart ez da berdina, inondik inora, El halcón maltés, El tesoro de Sierra Madre eta, zer esanik ez, La Reina de África filmetan. Orduan, estereotipoek indar handiagoa zuten, aktoreek norbere estiloaren ezaugarria sortzeko joera zutelako, alegia, presentziak zirelako funtsean, aktore onak baino gehiago. Baina aktorea gorabehera, filmetan zehar, pertsonaiek eboluzio jakin bat zuten beti.
Zergatik aldatu da horrenbeste zinema?
Sorburua hauxe da, funtsean: Hollywoodeko produktore zaharrek zinemagintzaren historian arrastoa uzteko nahiak eraginda egiten zituzten filmeak. Lo que el viento se llevó Selznycken filma dugu bete-betean; hamabost zuzendari bidali zituen kalera, banan-banan. Selznycken helburua dirua irabaztea zen, baina zine ona egitea ere bai. Hori jende askori gertatu zaio: negozio-gizonak ziren, baina aldi berean, zinemaren handitasuna barrenean zeramaten. Halako batean, ordea, belaunaldi berriak heldu ziren. Eta horiei bost axola zitzaien zinema; dirua kosta ahala kosta irabaztea zuten helburu bakarra. Saltzea da kontua, produktua edozein dela ere: freskagarriak, errotulagailuak edo filmak. Salbuespenak salbuespen, jende horrek ez du uste zinemak aparteko arretarik merezi duenik.
Hala ere, beti egon dira zinemagile onak, zuzendari onak, gidoilari onak…
Oraingo batzuk ere apartak dira, jakina. Baina lehen, toki askotako zinema ikusten zen, guztietan onena amerikarra zen arren. Baina orain, zinema amerikarra baino ez dugu ikusten, era guztietako film amerikarrak, eta asko txarrak. AEBetan zuzenean bideoetan ateratako film batzuk zinemetan ikusten ditugu hemen. Merkatuak zeharo desberdinak dira, eta hemen, Estatu Batuetako zinemak erabat kolonizatu gaituenez, edozer ikusten dugu, baita pelikularik jasanezin eta kaskarrenak ere. Garai hartan, Hollywoodeko onena bakarrik ikusten genuen, eta gainera, zine frantses, aleman, italiar, ingeles… bikainena.
Horregatik dago errotuta uste hau: “Hollywoodeko lehengo zinema bai zela ona!”
Jakina, onena zen eta! Txarra ez zen ikusten…
B serie ezagunaz ari zara…
Tira, B seriea ona zen. Txarrenak C, D… ziren, eta horrela Zraino. Orain, adibidez, telebistako film batzuk, westernak etab., ikusterakoan “Jainko Maitea, zer da hau?” pentsatzen dugu. Jakina, lehen horrelako filmetan Ford, Hawks… agertzen ziren.
Hemen esan duzunean Europaz ari zinen…
Bai.
Herrialde batzuetan, adibidez Frantzian, Estatu Batuetako gehiegizko filma kopuruen kontrako neurriak hartu dituzte.
Bai, Frantziak babestu egiten du bertako zinema, eta produkzioaren % 50ak estatukoa izan behar du. Oso film onak egiten dituzte. Baina Alemanian, aldiz, amerikarrak imitatzea erabaki dute. “Amerikarren kontra jai daukagunez, haienak bezalako filmak egingo ditugu”. Bertako filmak ikusi ikusten dituzte, baina AEBetakoen oso antzekoak dira. Izan ere, AEBetan zine alemanak arrakasta izan du. Roland Emerichek eta Wolfgang Petersenek, adibidez, Alemanian egin zituzten lehen filmak, eta Estatu Batuetako eskemei jarraitzen zietela ikusita, azkenean hara eraman zituzten.
Zinemazale ona izateko film irandar edo poloniar asko ikusi behar direla ematen du.
(Barre) Ez. Niretzat, zinema denbora pasatzeko modua da funtsean, eta zirrarak eragiteko bidea ere bai. Eta gero, zaletasun pittin bat baldin badaukazu, muntaia, planoak, kamaren mugimendua, plangintza orokorrak eta horrelako gauza guztiak aztertzen hasten zara. Zinemazale ona izateko baldintza bakarra zinemaz gozatzea da. Besterik gabe.
Orduan, edonor izan daiteke zinemazale ona…
Bai, noski. Ni ez naiz inorekin hasten eztabaidatzen eta honelako gauzak esaten: “Aizu, ona zela esan zenidan filma ez zait gustatu”. Nire hitzak ez du beste inorenak baino gehiago balio, ez horixe. Nik filma gehiago ikusiko nituen ziur aski, eta kito, hori da dena. Zinema-kritikariok gure gustuen kontra borrokatu behar dugu. Gustatzen zaiguna bakarrik hartzen badugu kontuan, gureak egin du. Oinarrizko gustuez ari naiz. Adibidez, ni pixka bat agorafikoa naizenez, film klaustrofobikoak ditut gogoko. Eta itsaspekoei buruzkoak ere izugarri gustatzen zaizkit. Baina badakit horren guztiaren atzean ezaugarri pertsonalak daudela. Eta beste zerbait ere bai: pertsonaia gutxiko filmetan oro har zorrotzago zehazten dira pertsonaien izaera eta ezaugarriak. Pertsonaiei istorioari baino garrantzi handiagoa ematen dion zinema mota horretaz ari naiz.
Itzuli gaitezen lehengo gaira … Ikusle arruntek ez dakite, edo ez dute kontuan hartzen, zer diren travelling-ak, plano amerikarrak, motzak… Ez diete horrelako gauzei erreparatzen.
Halaxe da, bai.
Hobe al da kontuan hartzea? Alegia, gehiago gozatzen da zinemaz horrelako xehetasunei erreparatuz?
Nik neuk bai, eta mundu guztiak egin dezakeela uste dut. Adi-adi egotea da kontua. Dena den, norbaiti arretari eustea kostatzen bazaio, berez horrelakoa delako, ez da ezer gertatzen. Film bat hasten denean ez dakizu zenbat iraungo duen planoak. Niri ere hori gertatzen zait. Zinemagile batzuek plano luzeekin hasteko ohitura dute. Eta ikusten ari zarela, “Arraioa, luzea da gero planoa!” esaten diozu zeure buruari. Ez duzu zenbatzen zenbat iraun duen, baina tira, horrelako gauzez konturatzen zara. Zinemazaleek horrelako gauzei begiratzen diete. Baina ez du inolako garrantzirik. Hala ere, gehiago gozatzen duzu. Gozamen intelektual txikiak dira, “nik badakit” esateko aukera ematen dizutelako. Hala ere, zinemazaleok alferrikako ezagutza asko ere baditugu, horrelako gauzak ez baitute ezertarako balio.
Zinemaz gehiago gozatzeko bai behintzat, zuk diozunez…
Agian batzuei ez die horretarako balioko. Orain, adibidez, akatsen edo “gazapoen” gaia puri-purian dago, eta neurri handi batean geu –La noche de… saioko kideok– gara errudunak. Azken finean, akatsak harrapatu nahian bazabiltza, agian ez duzu filmaz gozatuko. Akatsen bila ibiltzea txarra dela ulertarazten saiatzen naiz… Begira, hanka sartze batzuk oso nabarmenak dira eta argi ikusten dira, baina plano batean edalontzi bat erdi hutsik ikusi eta kontra-planoan ea zeharo beteta dagoen aztertzen bagabiltza, ez dakit ba ….
Baina horretarako pause teklari etengabe sakatu behar zaio…
Bai, baina zineman ezinezkoa da hori, eta niri filmak zineman ikustea gustatzen zait. Horixe da esan nahi dudana.
Bestalde, ia ezinezkoa da film batean raccord akatsik ez egotea…
Ezinezkoa guztiz. Ez dago akatsik gabeko filmik. Hamaika raccord akats egiten zituen Howard Hawksek, eta bost axola zion. Akatsak akats, bere filmak ezagunak dira. Río Bravoko eszena bateko plano batean, aktorearen hanka aulki gainean dago, eta kontra-planoan azpian. Ez da ezer gertatzen. Beste film batean, protagonistak ondoz ondoko hiru planotan zigarro-pakete bat hiru aldiz jarraian ateratzen du. Atentzioa ematen du, baina besterik gabe. Ez du inolako eraginik ez istorioan ez pertsonaiengan. Akatsak dira; batzuentzat garrantzia dute eta beste batzuentzat ez. Nire ustez, horrelako hiruzpalau huts egite telebistako saio batean bitxikeria moduan ematea oso ongi dago, zeharo barregarriak direlako. Baina zineman gaudenean ez dugu akats bila ibili behar.
Berez Donostiako Zinemaldiaz hitz egiteko elkartu gara gehienbat, eta gaiari heldu beharko diogu... Azaltzen ari garen testuinguru horretan, Hollywood jaun eta jabe dela, zein da zinema-jaialdien funtzioa, instituzionalizatzen ari direla kontuan hartuta? Donostia, Berlin, Cannes, Venezia…
Argi dago zinema-jaialdiek ospea, “glamourra” eta giro ezin hobea ematen dituztela. Horregatik hasi dira antolatzen horrenbeste jaialdi alde guztietan. Veneziak, adibidez, lehiakidea du orain: Erroma. Eta gure inguruan, film luzeetan bakarra daukagun arren, laburren jaialdiak alde guztietan antolatzen dituzte, besteak beste, Bilbon. Txoko bakoitzean horrelako jaialdi bat daukagu.
Donostian bertan ere fantasia eta beldurrezko zinemaren astea egiten dute …
Bai, bai, bai... Are xarma gehiago lortzen dute horrela. Baina zein da benetako ekarpena: xarma ala filmak? Hori bai galdera ona. Ni, adibidez, pozarren joaten naiz zinemaldietara, bestela ikusiko ez nituen filmak ikusten ditudalako. Iazko Zinemaldiko sail ofizialeko filmik onena oraindik ez dute estreinatu, zuzendaria Michael Winterbottom den arren, ia dena estreinatzen duen zuzendari famatua. Han ikusi ez banu...
Filmik onena izan zela diozu, baina ez zuen irabazi, ezta?
Bai zera! Saririk ere ez zioten eman.
Beraz, filmik onena izan zen Felix Linaresen ustez…
Bai, bai. Nik sail ofiziala osorik ikusten dut beti, eta filmik onena izan zen, alde handiz, baina ez zuten kontuan hartu sariak banatzerakoan. Halaxe izaten da. Tira, lehen esandakoari helduz, film batzuk zinemaldiari esker ikusten ditut. Dena den, ez ditut nahi beste film ikusten, sail ofizialera joan behar izaten dudanez, Zabaltegiko eta beste zenbait sailetako film batzuk galdu egiten ditut. Ikuspegi horretatik, zinema-jaialdiak interesgarriak iruditzen zaizkit, baina garai jakin batera mugatutako ospakizunak direla onartu behar da. Ez dute aparteko interesik zinemako filmak hedatzeari dagokionez. Izan ere, batzuetan jendea oso pozik joaten da Txetxeniako film bat ikustera asteazken bateko eguerdiko 12:00etan. Atsegin handiz egiten dute hori Zinemaldian daudelako, eta “Zoragarria benetan!” esaten dute, baina gero urte osoan ez dira zinemara joaten.
Bai, kontraesana dirudi: A zer nolako arrakasta Zinemaldiak! Eta gero, Mikeldi zinemak itxi…
Halaxe da, bai. Eta hori ez da gertatzen zinemarekin bakarrik. Jendea amorratzen egoten da jazzaldietako emanaldietara joateko, eta gero ez da disko bat bera ere saltzen, eta garai jakin horietatik kanpo inor ez da kontzertuetara joaten. Argi dago, azken finean kultur gaiei lotutako jaialdietara, edozeri buruzkoak direla ere, bestela produktu hori kontsumitzen ez duten ikusleak joaten direla. Hau da, jendeari gustatzen zaiona ez da zinema, jazza, argazkigintza, edo beste zerbait, horrelako ospakizunetan parte hartzea baizik, pertsona xarmangarriak, oso dotore jantzitako izar liluragarri eta zoragarriak, ikusiko dituelakoan...
Orduan, zer gertatuko litzateke Donostian izar handi horiek ez baletoz? Azken finean, Zinemaldiaren irudia dira. Ez dugu jakiten zer film eman dituzten, baina ederki asko gogoratzen gara alfonbra gorria zapaldutako izar guztiez...
Ia zinema-jaialdi guztietan gertatzen da hori. Eta Cannesen are gehiago, ororen gainetik zinemaren merkatua baita. Venezian ere azkenean amore eman diote Estatu Batuetako luxuari: Brian de Palmak eman zion hasiera, Scarlett Johanson etorri da… Izarrak eramatea. Horixe da kontua. Zergatik? Erroman jende asko biltzea nahi dutelako, dirutza handiak ordainduta, eta jende famatua eramateko Estatu Batuetara jo behar da ezinbestean, gaur egun handik kanpora ez dagoelako izarrik. Kontuak kontu, Veneziako aurtengo sail ofiziala ikusgarria izan da benetan, paregabea. Donostiako Zinemaldian inoiz ez diete ematen saririk Estatu Batuetako filmei, ohitura da hori, baina hango norbait etortzen denean jendea erotu egiten da, eta Mel Gibson etortzen bada zer esanik ez, akabo orduan! Aktore europarrak, aldiz, ez ditu inork ezagutzen, Catherine Deneuve edo horrelako norbait ez bada behintzat. Europako izar handiak hilda daude dagoeneko: Mastroianni, eta abar. Gizartean oihartzuna eta onespena lortzeko, Estatu Batuetako zinemagileak eta aktoreak ekarri behar dira. Zentzu horretan, zine espainiarrari dagokionez, oso jende gutxik sortzen du interesa. Almodóvar etortzen bada –eta etortzen da– primeran, baina bestela... Onartu egin behar dugu: Estatu Batuetako filmak besterik ez dira ikusten. Ondorioz, izar bakarrak estatubatuarrak dira, eta Venezian ere etsia hartu behar izan dute. Baina hala ere, film apartak eman dituzte kronika guztien arabera.
Eta ikusleei oro har gustatzen al zaizkie Zinemaldira ekartzen dituzten filmak?
Ez horixe, inondik inora.
Baina beti egoten da jende asko…
Saio garrantzitsuetan biltzen dira ikusle asko, gaueko bederatziak edo hamarrak aldera ematen diren filmetan. Baina nik ikusi izan ditut aretoak erdi hutsik, adibidez asteazken bateko arratsaldeko lauetan, sail ofizialeko filmik ezagunenak ematen ez dituztenean. Jende gutxi joaten da. Eta horregatik ematen dituzte gauez filmik ezagunenak. Arratsaldeko zazpi eta erdietako saioak ere ez dira betetzen.
Baina film onak dira?
Ez. Hitz egin dezagun seriotasunez. Zinemaldian, sail ofizialetik kanpo ematen dira film onak. Zabaltegi saila, esate batera, aparta da benetan; ia saio guztietara joan zaitezke, lasai asko, filmik kaskarrena ere bikaina izango da eta. Baina sail ofizialeko hamasei filmen artean, lau onak izango dira, zortzi hala-moduzkoak eta lau negargarriak, aretotik alde egiteko gogoa sorrarazten dizuten horietakoak. Eta batzuetan alde egiten duzu.
Eta antolatzaileek ba al dakite hori?
Bai, baietz uste dut.
Zein da, orduan, arrazoia?
Merkatuan film horiek besterik ez daudela diote. Eta egia da, zinez. Bestalde, beti esaten da Donostiako Zinemaldiak arazo handi bat duela: azken zinema-jaialdi handia izatea. Baina horrek ez du esan nahi filmak aukeratzen ere azkena denik. Filmak estrainaldi-dataren arabera aurkezten dira, bukatuta daudenean... Eta gero, zinema-jaialdien berezko ezaugarri bat aipatu behar da: ikusleek orokorrean ez bezala, Estatu Batuetako lanen kontrako sentimendua du jendeak. Bitxia benetan.
“Mel Gibsoni txaloak joko dizkiogu alfonbra gorria zeharkatzen duenean, baina gero ez diogu saririk emango.” Hori esan nahi duzu, ezta?
Bai. Donostian bada pasadizo bat, 1990ean gertatua. Bi zinemagile paregabe Coen anaien Muerte entre las flores filma saritzera ukatu ziren, eta orduan epaimahaiko buruak honako azalpen hau eman zuen: Muerte entre las flores filmari ezin ziotela saririk eman, eta beste bat saritzea erabaki zutela. Atera kontuak nolako egoera sortu zen Coen anaien ordez saritutakoarentzat, Coen anaientzat –hurrengo urtean beste film bat aurkeztu zuten lehiaketatik kanpo– eta bi zinemagileentzat, Axel Corti zenarentzat eta Ken Loachentzat. Nik, gainera, biziki estimatzen ditut biak. Baina film bat sail ofizialeko onena baldin bada, ezin duzu saririk gabe utzi estatubatuarra izateagatik. Epaimahaiak oso itxura txarra ematen du hori eginda. Baina gertatu gertatzen da. Eta gero errealitatea oso bestelakoa da: ikusleek AEBetako filmak bakarrik ikusten dituzte.
Zer gertatzen da gerora sail ofizialetan ematen dituzten hala-moduzko filmekin edo txarrekin?
Beno, % 30 estreinatzen dira, gutxi gorabehera.
Eta sariek balio al dute zerbaitetarako?
Besteak beste, film horietako asko estreinatzeko. Oscar sarietarako izendatutako filmak asko saltzen dira, jakina, eta sari europarrak lortutakoak gutxixeago. Zenbait film sariei esker saldu izan dira, banatzaileek zinema-jaialdian bertan erabaki dutelako erostea: “Tira ba, saria irabazi duenez, erosi egingo dut”. Donostiako zinemaldian ere badago halako salerosketa-joko bat, ezkutukoa.
Baina sariek, azken finean, balio dute jendeak filmak ikusteko?
Ez. Beno, Oscar sariek bai. Eta Goya sariek ere bai, eragina duten esparruetan.
Eta Palmak, Maskorrak eta Hartzak, hau da, zinema-jaialdirik ezagunenetako sariek?
Bai, baina ez horrenbeste. Urrezko Palma irabazitako filmak gehiago saltzen dira, baina Hartza irabazitakoak ia batere ez. Ezin da, ordea, orokorrean hitz egin. Urrezko Maskorra eskuratutako film batzuk arrakasta izan dute gero, beste batzuk ez, eta zenbait estreinatu ere ez dira egiten.
Lau zinema-jaialdi handiak aipatu ditugu, eta europarrak dira lauak. Baina AEBetan ere egiten dituzte, noski…
Bai, hor daude, adibidez, Sundance eta beste jaialdi independente batzuk. Baina Estatu Batuetako zinema-jaialdien helburua filmak erakustea izaten da, eta lehian ibili eta sariak banatzea. Alegia: hona hemen gure lanak, hauexek dira egin ditugun filmak, eta hasi ikusten. Europako zinema-jaialdi batzuk ere AEBetako industria ezagutzera emateko erabiltzen dira. Frantzian, adibidez, jaialdi askotan amerikar film berriak aurkezten dituzte: film hauek etorriko dira laster gure zinemetara, hemen dituzue, eta hor konpon! Nire ustez, Frantzian babesaren kontuarengatik jokatzen dute horrela. “Bai, zuek asko babesten duzue bertako zinema, baina nik Tom Cruise ekarriko dut Misión Imposible 3 film aurkeztera, eta ikusiko duzue”.
Europako zinema-jaialdiek ba al dute inolako oihartzunik AEBetan?
Ez. Zinemagintza independente jakin batek egiten die jarraipena. Eta Woody Allen ere beti dago oso adi Europan egiten den guztiarekin, kontuan hartu behar baita AEBetan ez duela sarrera bakar bat ere saltzen, eta bere merkatua Europa dela funtsean. Industria handiarentzat merkatu eskerga baino ez gara. Berdin zaie hemengo inork egiten duen zinemagintza. Film gehiago sartzeko eta garestiago saltzeko zer egin behar duten da haien ardura bakarra.
Jaialdiei buruzko azken galdera egingo dizut. Nolakoa izango da aurtengo Zinemaldia?
Ez dut ideiarik ere. Besteen modukoa, ustez. Aurtengoan ere sail ofizialean film txar gehiago ikusiko ditugu onak baino. Ez ahal da horrela izango! Bestalde, beti bezala, zinemazaleek film apartak ikusteko aukera izango dute sail ofizialetik kanpo.
Etxean ikusten al duzu zinemako filmik?
Ia inoiz ere ez. TVEko bigarren katean goizeko lauetan ematen dituzten filmak besterik ez ditut ikusten, grabatu eta gero.
Errementeriaren etxean, zotza burduntzi… Azken batean, zure saioan zinemako filmak telebistaz ematen dituzue.
Horrek ez du zerikusirik. Berriro diot gozatu egiten dudala filmak ikusten. Eta zinemara ia egunero joaten naizenez, nahikoa daukat. Ez dut etxean ezer gehiago ikusteko beharrik.
Zer zinematara joaten zara? Hasierako gaiari berriro lotuz, gero eta gutxiago daude…
Tira, Bilbokoetara joaten jarraitzen dut. Multi eta Renoir zineetara sarri joaten naiz, film minoritarioak ematen hasi dira eta. Bilbon, film bereziak ematen dituzten zinemak besteak baino ugariagoak izango dira laster. Gogorra da gero! Izan ere, Alondegian irekitzera doazenak ere Alphavillerenak dira; ustez, “xelebreak” izango dira, beraz… Ohiko bi zinema, Capitol eta Zubiarte geratuko dira, eta urte askotarako izan daitezela. Film “bereziak” edo jatorrizko bertsioak, aldiz, hiru zinematan emango dira.
Gaia aipatu duzunez… Herrialde batzuetako zinemetan jatorrizko bertsioak bakarrik ematen dituzte. Hemen ez, ordea. Eta zinemazale batzuek diotenez, filmak jatorrizko bertsioan ikusi behar dira beti. Zinemazaleentzat bekatua da film bikoiztuak ikustea!
Beno, bai, zinemazaleek lasai-lasai esaten dituzte horrelako gauzak…
Zeu ere zinemazalea zara, ordea!
Bai, baina ez dut muturreko jarrerarik, ja, ja… Hau da, zertarako ikusiko duzu Schwarzenneggerreen film bat jatorrizko bertsioan? Schwarzenneggerren azentu austriarra entzuteko? Berdin zait, alajaina.
Baina Schwarzenneggerren filmak ikustera joaten zara, ala?
Makina bat ikusi ditut, eta Stallonenak ere bai, oraindik txarragoa izanda. Zentzu horretan nire ibilbidea ez da garbi-garbia. Alegia, zertarako bikoiztu denbora pasatzeko filmak? Ez ba! Horretaz eztabaidatzen ere ez naiz hasiko. Film “arrarotxoak”, aldiz, horiek bai, horiek jatorrizko bertsioan beti, azpitituluekin.
Nolako filmak nahi izaten dituzue eman La noche de… saioan?
Zerbait gehiago eskaintzen duten filmak ematea da helburua. Baina denetik eskaini behar da: borroka hori daukagu programatzailearekin. Era guztietako filmak eman behar ditugula esaten digu, eta nik ulertzen dut bere jarrera. Baina akordioa egin dugu denon artean, eta berak emateko asmo handirik ez zuen film batzuk ikusi dituzte ikusleek. Horra zer esaten genion: aurrera, ausartu zaitez, ez da ezer gertatuko... Eta azkenean, zuzen genbiltzala ikusi dugu. Primeran konpontzen gara elkarrekin, nahiz eta tarteka sartu izan digun filmen bat...
… saioren estiloarentzat egokia izan ez denik …
Hori da. Dena den, ikusle-kopuruaren arabera jokatzen du berak, eta hori ere ulertzekoa da.
Zure ikusle-kopuruak ez dira ba makalak. Saioko lehen ordu erdian, filma ematen hasi aurretik, entzule asko erakartzen dituzu, ezta?
Bai.
Baina filma hasitakoan kopurua murriztu egiten omen da…
Gehienetan bai, film oso ospetsua ez bada behintzat. Baina hori normala da, gaueko hamarretan egoten baita jende gehien telebista aurrean, eta gero gutxiago. Hala ere, zenbaitetan film “zailekin” oso emaitza onak lortu ditugu.
Gustatuko litzaizuke La noche de… saioan zinemari buruzko azterketa… sakonagoa eta serioagoa egitea? Hori beste saio bat litzateke. Billy Wilderrek zioen bezala, bekaturik handiena besteak aspertzea da. Eta azken finean, zer lortuko genuke zinemafilian gehiago sakontzen? Askotan eman ditugu zinemari buruzko irakaspenak travelling, steady-cam eta antzeko gauzak zer diren azaltzen, eta jendeak ongi hartu ditu. Alderdi desberdinak uztartuz emaitza onak lortzen ditugula uste dut, orekari eusten diogulako, eta ildo horretan, nik neuk ere, zinemafiliarako joera dudanez, eskertu egiten dut noizean behin “utzi kontu horiek!” entzutea. Felix Linares Jaca (Bilbo, 1947) Felix Linares “institutuko irakasle batek” eraman zuen irratira, ikaslearen talentuaz jabetuta. Kritikaria eta aurkezlea gaztetako oroimenez mintzatu zaigu: behin, pasiloan omen zegoen ikaskide bat flauta jotzen ari zen bitartean. Halako batean, “zer ikasgai ematen zuen ere gogoratzen ez dudan” irakasle hura heldu zen, eta nota batzuk entzun zituen. “Gero, gela barruan, ea zer genekien egiten galdetu zigun banan-banan”. ‘Nik txistua jotzen dut’, esan zuen batek, “ba nik txisteak kontatzen ditut’, beste batek. Irakasleak, itxuraz, oso gogoko zuen irratia eta saio bat egitea proposatu zien. “Magnetofono itzel bat ekarri –64. urtea zen– eta aurkezlea behar genuela esan zigun. Orduan, bat-batean, nire ilarako guztiak altxatu egin ziren, eta neuk ere beste horrenbeste egin nuen, bakarrik eserita ez geratzeko. Gero, tokatu zitzaidan atala irakurtzen ari nintzela, ‘Aizu, ahots aparta duzu’, esan zidan irakasleak, eta ‘bale, ederki’, pentsatu nuen. Hamasei urte besterik ez nituen”. Irakasleak Radio Bilbaon lan egiten zuen lagun bat zeukan, eta denboraren poderioz Linaresen ahoskerako irakaslea izan zen profesional hura. José Manuel Sánchez zuen izena. “Ia bi urtez eman zizkidan eskolak –diosku kazetariak–, eta gero ikastarotxo batera aurkeztu nintzen, Radio Popularren sartzeko aukera zegoelako”. Linares hirugarren geratu zen ikastaro edo lehiaketa antzeko hartan, eta handik gutxira gotzainen irratian hasi zen lanean. Geroago kazetaritza ikasteari ekin zion, baina laster utzi zuen, gustuko ez zuelako. Berdin zion. Irratiko bidea urratzen hasita zegoen, eta handik barrena jarraitu du aurrera, urratsez urrats, gaur egunera arte. 1984an Radio Popular utzi eta Radio Euskadin hasi zen lanean, eta bertan jarraitzen du. Gaur egun, cultura.com kultur albistegiko zuzendaria da, arratsaldez graffitti saio aurkezten du, eta jakina, Pompas de papel aurten hogeigarren denboraldia beteko duen irrati-saio ospetsua, ere bai. 1980tik Félix Linares, irratian ez ezik, prentsa idatzian eta telebistan ere aritu da, batzuetan oso lan garrantzitsuetan eta beste batzuetan apalagoetan. Hasieran kulturari, literaturari, zinemari… buruzko artikuluak idazten zituen Egin eta El Correo Español egunkarietan, eta aldi berean, zenbait lan ere egin zituen TVErentzat. 1992an, filmak aurkezten hasi zen ETBn, eta handik hiru urtera ekin zion bideari La noche de… saioak. Horrela, Felixen aurpegia ahotsa, ondo merezitako fama lortutakoa, bezain ezaguna egin da.
