Eva Forest: "Gizarte demokratiko eta aurreratuen gaitz nagusiak pasibotasuna eta erreakzionatzeko ezgaitasuna dira"
2004-02-13
SALA, Teresa
2004/02/13-20 Eva Forest
Editorea "Gizarte demokratiko eta aurreratuen gaitz nagusiak pasibotasuna eta erreakzionatzeko ezgaitasuna dira" Teresa Sala
Itzulpena: Koro Garmendia
Versión original Eva Forestek zintzotasunez zabaldu dizkigu bere etxeko ateak. Etxekoak bakarrik ez; bihotzekoak ere bai. Harrituta gelditu da elkarrizketa bat egin nahi diogula adierazi diogunean, ezohikoa iruditu baitzaio inork berari buruz interesa agertzea. Baina bere bizitza eta gertakizunak kontatzen hasi zaigun orduko konturatu gara zaila egingo zitzaigula hainbeste bitxikeria orri gutxi batzuetan biltzea. Eva Forest hunkitu egiten da Madrilen ikasle zen garaiko urteak gogora ekartzean, edota kartzelan hiru urte eman ondoren aske gelditu zela iragartzen zuten 1977ko artikulu batzuk irakurtzean. Kubara eta Irakera egin dituen bidaiez mintzatu zaigu, Hiru argitaletxearen bidez atera dituen liburuez, eta bizitzan zehar ezagutu duen jendeaz. Baina, horren guztiaren gainetik, Eva Forestek elkartasuna darabil ahotan, bere jarduera etengabearen motorra, bere lan eta bizitzaren indar eragilea. Askatasunaren alde borrokatzen diren herrialdeei elkartasuna adierazten, hauek guztiek sufritzen duten errepresioa salatzen, eta errealitate horren atzean ezkutatuta dauden gezurrak agerian uzten eman duzu ia bizitza osoa. Zerk bultzatu zintuen bide horretatik jotzera? Nire etxean beti landu dugu elkartasun sentimendua. Nire gurasoak anarkistak ziren, eta asko baloratzen zuten elkartasuna. "Greba" bezalako hitzek, adibidez, sekulako indarra zeukaten guretzat. Haur bat besterik ez nintzenez, ez nuen oso ondo harrapatzen elkartasunak zer adierazten zuen, baina konturatzen nintzen gizaki batzuek gorriak ikusi behar izaten zituztela, eta lagundu egin behar geniela. Medikuntza ikasketak egiten ari nintzenean, diktadura frankistaren lehendabiziko urteetako presoei botikak eramaten hasi nintzen, eta memento horretan berriz hurbildu nintzaion elkartasun kontzeptuari. Elkartasuna lantzen hastean, ia konturatu gabe, herri batean eta bere historian sartzen hasten zara. Kuban iraultza piztu zenean, herri batentzat iraultza baten protagonista izateak ikuspuntu antropologikotik zer suposatzen jakiteko gogoa sartu zitzaidan, eta ingurune analfabeto bateko etxalde batean lau hilabete igaro nituen. Vietnamgo gerraren garaia zen. Ni beti ibili naiz elkartasuna landu nahian, askatasunez. Nolanahi ere, konpromisoak hartu dituzun arren, inoiz ez zara alderdi politiko bateko militantea izan. Ez, sekula ez naiz militantea izan, baina lotura handia izan dut Alderdi Komunistarekin. Hala ere, beti askatasunez mugitu naiz. Hartu ditudan konpromisoak elkartasunaren alde hartu ditut. Madrilen, Vietnamgo gerrako torturaren aurka borrokatzeko batzorde bat antolatu genuen. Meatzari asturiarren inguruan ere ikerketa asko egin nituen. Gero, Burgosko Prozesua hasi zenean, euskal herriari elkartasuna adierazteko beste batzorde bat eratu genuen, eta, Madrilen zehar banatzen genituen buletin batzuetan, tortura kasuak salatzen aritzen ginen. Nire bizitzan zehar behin eta berriro aritu naiz tortura saltzeko mekanismoak sortzen. Gainera, preso ere egon zinenez, errealitate hori gertu-gertutik ezagutzeko aukera izan zenuen. Sekulakoak leporatu zizkidaten, eta espetxean sartu ninduten. Hiru urte inguru eman nituen kartzelan, eta denbora hori errepresioa sakon-sakonean aztertzeko aprobetxatu nuen. Gauza asko idatzi nituen, lan handia egin nuen. Positiboa izan zen. Gauza jakina da torturatuek, jasan duen tortura salatzea erabakitzen dutenean, duintasuna berreskuratzen dutela, eta, beraz, aske utzi ninduten bezain laster diktaduratik demokraziara eramango gintuen trantsizioa kartzeletan, errepresioaren ikuspuntutik, nola gauzatzen ari zen aztertzea erabaki nuen, gertu-gertutik eta xehetasun guztiekin. Kanpoan gizartea aldatzen ari bazen ere, barruan torturatzen jarraitzen zuten, eta nik hori ikertu nahi nuen: nola torturatzen zen egitura demokratiko batean. Funtsean, horretan aritu naiz orain arte, errealitate horren ikuspegi ezberdinak aztertzen. Zein da zure iritzia Euskal Herriaren egungo egoerari dagokionez? Eta zer deritzozu gizarteak -eta gazteek bereziki- horren aurrean daukan jarrerari buruz? Nik uste dut oso atzerapauso handia eman dugula, itxuraz irabazita geneuzkan askatasun asko galdu egin ditugulako. Horrelako gauzak demokrazia formaletan gertatu ohi dira. Mundu osoan zehar sekulako astakeriak egiten ari dira demokraziaren mozorroaren azpian. Nik ezin dut euskal arazoa munduan gertatzen ari diren gauzetatik bereizi. Demokrazia gaitzetatik arinena dela esan ohi da, baina zentzua galtzen hasi da. Ikuspegi formalean ere bai. Eta hori mundu guztian gertatzen ari da. Ikusi bestela Guantánamon nola dabiltzan, legeei iseka nola egiten dieten, nola inbaditu duten Irak. Eta hemen, bitartean, komunikabide bat itxi eta bertako langileak espetxeratu egin dituzte. Honek adarjotzea dirudi. Gogorra da. Baina bada hori baino askoz ere okerragoa iruditzen zaidan beste gauza bat: hiritarrok galdu egin dugula erreakzionatzeko ahalmena. Gizartearen pasibotasuna, alegia? Bai, hain zuzen ere. Pasibotasuna orokortu egin da. Eta nik uste dut hori dela gizarte -nolabait deitzearren- aurreratuen gaitz nagusia. Gizarte hauetan errepresio zuzena oso gogorra izaten da, eta errepresio horren helburua jendea insentsibilizatu eta anestesiatzea da, edo, Noam Chomsky-k dioen bezala, “pentsamendua kontrolatzea”. Zer lortu nahi dute inperio hauek? Jendeak ez pentsatzea, bere buruari galderarik ez egitea, demokrazian ondo baino hobeto eta askatasunean bizi direla pentsatzea. Hori da Ameriketako Estatu Batuetan gertatzen ari dena: Bush sekulako ergelkeriak egiten ari da demokraziaren izenean, baina jendeak berari ematen dio botoa. Hori da gaur egungo demokrazien alderdirik tamalgarriena. Hemen ere beste hainbeste gertatzen ari zaigu, egunkari bat ixtea ontzat ematen duten legeak dauzkagu-eta. Denbora guztian, etengabe, iseka egiten ari zaizkigula iruditzen zait. Eta horrelako egoeran bizi behar duen gizarte bat, ezintasunean, haserre eta amorruz beteta, azkenerako gaixotu egiten da. Haserrealdi horrek kritikoago izatera eta egoera honi aurre egitera eramango bagintu sikiera! Nolakoa iruditzen zaizu komunikabideek daukaten jarrera? Alde batetik jarrera ofiziala dago, eta bestetik komunikabideek betetzen duten papera. Askotan nazismoaren propagandaren antza hartzen diot kazetari batzuek, boterean daudenek ematen dizkieten agindu guztiei baiezkoa emanez, gizartean zabaltzen duten informazio manipulatuari. Izan ere, propagandak jendea manipulatzeko ahalmena du. Madrilen euskaldun izatea, adibidez, arriskutsua izaten hasi da. Oso egoera irrazional eta zaila bizitzen ari gara. Baina amorrua, haserrea eta ezintasuna sentitu arren, ez dugu, inolaz ere, gure gaitasun kritikoa baztertu behar. Nahiago lukete indarra erabili beharrik ez izatea, eta gu guztiok, bildotsak bezala, beren esanetara egotea, denari baiezkoa ematen. Baina gaitasun kritikoaz baliatuz denari "bai" esaten ez dion jendea dagoen bitartean, aurre egiteko eta erresistentzia egiteko beste pertsona batzuekin biltzeko prest, gizarteak bizirik jarraituko du. 1992. urteaz geroztik, poltsikoan eramateko liburuxkak kaleratzen dituen Hiru argitaletxeko zuzendaria zaitugu. Ideiak eta materiala zabaltzeko modu berri bat bilatzen zenuen? Argitaletxe honek Madrilen geneukan batzorde klandestino bat ekartzen dit gogora, antza handia hartzen diot. Hiru argitaletxea, nolabait, batzorde horretan egiten genuenaren jarraipena izango litzateke, baina demokrazian, klandestinitatetik kanpo. Jendea gogoeta egitera eramango lukeen liburu eta material pila bat dago, izugarri aberasgarria, eta arrazoi horrexegatik zirkulatzen egon beharko lukeena, baina ez du zirkulatzen. Zergatik ez? Zirkulatzea galarazten duen zentsura esplizituren bat dagoelako? Ez, ez dago horrelakorik. Orduan, zergatik? Ba argitaletxeen industria merkatuari begira bizi delako, dirua nondik aterako. Hiru argitaletxea sortu genuen hiru emakumeon asmoa, Alfonso Sastreren antzerti obrak argitaratzea zen, ez zegoelako liburu horiek inon aurkitzerik. Agortuta zeuden eta inork ez zituen berrargitaratzen. Eta horrela hasi ginen. Ez ziren samurrak izango lehendabiziko urteak. Eragozpen asko gainditu behar izan genituen, baina ez pentsa gure arazo guztien iturria merkatua zenik; argitaletxe ezkertiarrek oztopo asko jarri zizkiguten. Ez zituzten sakelan eramateko liburuak begi onez ikusten. “Horrelakoekin ez zarete inora iritsiko”, esaten ziguten. Nik ez nuen deus ere ulertzen. Guk hasiera-hasieratik oso garbi izan genuen astiro-astiro joango ginela, baina ahal genuen guztia emango genuela argitara. Nik, hasieran, bi liburu argitaratu nahi nituen: Noam Chomsky-ren bat, eta Howard Zinn-en “La otra historia de Estados Unidos”. Azken hau oso liburu aurrerakoia zenez, inork ez zuen argitaratu nahi; luzeegia zela jartzen zuten aitzakia modura. Guk oso argi geneukan liburu bat interesgarria iruditzen baldin bazitzaigun, argitaratu egingo genuela, luzea edo laburra izan. Zortea ere izan genuen; esaterako, Darío Fo-ren zenbait lan argitaratzea erabaki genuen, besteak beste “Muerte accidental de un anarquista” eta “Tengamos el sexo en paz”, eta gero Nobel saria eman zioten. Beti oso argi izan dugu argitaletxea ez dugula dirua egiteko helburuarekin sortu. Hasieran gogorra egiten da, baina bete egin dugu gure helburua. Eta zein egoeratan dago zuen argitaletxea gaur egun? Ez du mozkin ekonomikorik ateratzen. Libururen batek etekinak lortzen baditu, diru hori argitaratzeko arazoak izango dituen edota etekinik izango ez duen beste liburu bat argitaratzeko erabiltzen dugu. Urte hauetan asko ikasi dugu. Dagoeneko berrogeita hamar antzerti obra inguru argitaratu ditugu, oso bilduma interesgarria, eta ondo saltzen ari da. Badakigu antzerti obrekin sekula ez dugula best seller-ik izango, baina jende askok dauka antzerti obrekiko interesa. Libururen bat agortu egiten bazaigu, berriz argitaratzen dugu. Oso katalogo ona daukagula iruditzen zait. Beste alde batetik, komunikabideen eta historiaren manipulazioa desmitifikatzen saiatu gara, Historia beti boterean daudenek idatzi izan dutelako. Guretzat oso pozgarria da duela zortzi urte Europan Howard Zinn-en “La otra historia de Estados Unidos” ezagutzera eman izana. Duela bi urte, argitaletxe frantses anarkista batek liburu hori bera argitaratzea erabaki zuen, eta bi sari ofizial eta kritika paregabeak jaso ditu. Gure liburuari, aldiz, dagoeneko laugarren argitalpenean goazen arren, ia inork ez dio kritikarik zuzendu. Jendeak elkarri ahoz aho eman diolako liburuaren berri lortu du hainbesteko arrakasta. Internet bidez ere eskaera asko jasotzen ditugu; salmenten erdia, zehatz-mehatz. Eta lehen baino askoz ere jende gehiagok ezagutzen gaitu. Nik uste dut argitaletxe txikien aroan sartu garela, argitaletxe txikien bidez oso liburu interesgarriak atera daitezkeelako. Ameriketako Estatu Batuetan argitaletxe txiki pila bat daude, eta Europan eta Kanadan ere bai. Pozik jarriko nintzateke horiekin guztiekin harremanetan. Zuen argitaletxeak Saddam Hussein-en eleberri bat kaleratu zuen. Bai, Saddam Hussein-ek Mohamed Alsaqar ezizenez idatzitako eleberri bat: “Zabiba y el Rey”. Iraken nengoen batean, norbaitek Husseinen liburu bat eskaini zidan, eta nik argitara ematea erabaki nuen. Bere beste eleberri bat ere badaukat, askoz luzeagoa. Husseinen figura hainbeste mitifikatu denez, egokia iruditu zitzaidan bere eleberria kaleratzea, bere beste aurpegia erakustea, eta berari buruz dakiguna pixka bat desmitifikatzea. Irakiarrei gure elkartasuna adierazi nahian, laster beste hiru idazle irakiarren obrak argitaratuko ditugu. Aurrera begira, zein egitasmo dauzka Eva Forestek eskuartean? Asko gustatuko litzaidake gure argitaletxean, noizbait, nire lanak argitaratzea, baina inoiz ez dut horretarako tarterik aurkitzen. Aspaldidanik gordeta dauzkadan hiruzpalau ipuin eta eleberri argitaratu nahiko nituzke. Baina presazko literatura eta presazkoa ez dena bereizi behar da. Presa dutenak, mezu garrantzitsu bat daukatenak edota gertatu berri den zerbaiten ingurukoak izateagatik nahitaez argitaratu behar diren liburuak dira. Eta nire lanak presazkoak izaten hasi dira. Izugarri gustatuko litzaidake, adibidez, torturari buruz idatzi nuen antzerti obra bat kaleratzea. Zein formula erabiltzen duzu aldi berean hainbeste gauza egiteko? Aktibitateak berak bultzatzen nau hainbeste gauza egitera. Nik uste dut dena lotuta dagoela, eta gauza bat egiteak beste gauza batzuk egitera eramaten zaituela. Beti pentsatu izan dut kultura tradizionala daukaten emakumeek ikasteko aukera eduki izan balute, oso ondo prestatuta egongo liratekeela, bizitzaren alderdi sentibera ezagutzen dutelako. Nik uste dut leku guztietan dagoela zer ikasi. Niri asko gustatzen zait azoketara liburuak saltzera joatea, jendearen iritzia entzutea, irakurleekin hitz egitea, jendea liburuak begiratzen nola gelditzen den ikustea... Gauza horiek oso aberasgarriak iruditzen zaizkit. Denbora kentzen dizute, baina beste modu sakonago batean bizitzen laguntzen dizute. Ezinezkoa egiten zait aldi berean hainbeste gauza ezberdin egiteari uztea. Batzuetan itota amaitzen dut, baina beti aritu naiz horrela. Psikiatria ikasten hasi nintzen, oso garai latzetan, baina inolako eraginkortasunik ez zuela iruditzen zitzaidan. Orduan krisialdi bat izan nuen, eta utzi egin nuen. Ez nintzen konturatzen gaizki zihoana ez nintzela ni, baizik eta psikiatria bera. Gero soziologia hasi zitzaidan interesatzen, eta beranduago politika. Eva Forest
Bartzelonan jaio zen, 1925ean. Bere aitarentzat -anarkista bera- eskola erakunde errepresibo bat zenez, bere kasa egin zituen lehendabiziko ikasketak. Madrilen Medikuntza ikasketak egin zituen, eta bertako Ospitale Probintzialeko Psikiatria sailean aritu zen lanean, Luis Martín Santos eta Carlos Castilla del Pinorekin batera. Larunbatetan “Gambrinusen Unibertsitate libre”-ra joaten zen, bere trebakuntzan oso garrantzitsua izango zen tertulietara.
1995ean Alfonso Sastre idazlea ezagutu zuen, eta hiru seme-alaba izan zituzten. Egun, hiru biloba dauzka. 1962an, greban ziren meatzari asturiarrei bere elkartasuna adierazteagatik, espetxeratu egin zuten, bere hiru hilabeteko alabarekin batera. 1966an Kubara joan zen, eta lau hilabete eman zituen Sierra Maestrako etxalde batean, nekazarien bizitza ezagutu nahian. Liburu mardul bat idatzi zuen han ikusitakoari buruz, baina zentsurak debekatu egin zuen. Kubatik itzulitakoan, Vietnami Elkartasuna Adierazteko Batzordea eratu zuen lagun batzuekin batera. Batzorde honetan, Información izeneko boletin klandestinoa eta Estado de Excepción berri papera argitaratzen zituzten. Burgosko prozesuaren garaian, Euskadiri Elkartasuna Adierazteko Batzordea sortu zuen. 1974an, ETAri laguntzearen akusaziopean, espetxeratu egin zuten, eta hiru urte eman zituen prebentziozko presoaldian. Epaiketa ez zen burutu. 1977an aske utzi zutenez geroztik, Hondarribian bizi da. Demokrazia garaiko tortura eta errepresioa salatzen jarraitzen du. Hiru argitaletxearen zuzendaria da, eta Giza Eskubideekin lotuta dauden nazioarteko hainbat organismorekin aritzen da lankidetzan. Gai honi buruz artikulu, saiakera eta liburu ugari argitaratu ditu. Bere lan batzuk dozena bat hizkuntza baino gehiagotara itzulita daude.
