Félix López López de Ullibarri. Arabako Foru Aldundiko Museo Zerbitzuko burua: Hemendik aurrera egin beharreko lehen lana Arabako museoak berregituratzea da
2007-07-27
BREA, Unai
BELAXE. ITZULPEN ZERBITZUA
Mintzatu gaitezen, bada, Arabako museoez...
Zail samarra da gaia. Arabako museoak, betidanik, Foru Aldundiak hartu izan ditu bere gain. Eta noski, Arabako foru-sistematik dator ohitura hori. Diputazioak kulturaren alorreko eskumen guztiak bereganatu zituen, oro har, eta lehenengo Museo Orokorra sortu zuen. Museoa, artxibategia, liburutegia... zen. 1941 aldera gertatuko kontuak ditugu. Orduan, gaur egun Arabako Arte Ederren Museoa dagoen tokian zegoen Museo Orokorra. Arkeologia eta Armagintza Museoa ere bazen hura. Totum revolutum izan zen, beraz, zaharkitutako kontzeptu batean oinarritua.
Arabako museo bakarra zen?
Bai. Aldundiak Kultura Kontseilua sortu zuenean, 1940ko hamarkadako lehen urteetan, hasi ziren gauzak aldatzen. Kontseilu hura artxibategi, liburutegi, museo eta antzeko kontuez arduratzen zen. Eta apurka-apurka hainbat museo sortu zituen. Ondorioz, garrantzi handiko bildumak eratu zituzten, hala nola, Arkeologiakoa, Armagintzakoa eta Arte Ederretakoa. Horrelako bakoitzak bere eremua behar zuenez, 1970eko hamarkadatik aurrera Arkeologiako eta Armagintzako Museoak sortu zituzten, egungo egoitzetan. Arte Ederren Museoari dagokionez, jauregia handitu egin zuten eta, ordutik aurrera, ez zuen beste helbururik izan. Artxibategia eta Liburutegia ere bertan egon ziren, harik eta 1980ko hamarkadan biak lekuz aldatu zituzten arte. Geroago, Kultura Kontseiluaren bidez, egungo Natura Zientzien Museoa sortu zuten. 1985. urte aldera gertatu zen hori. Berariazko bildumak sortzeko prozesua, hasieran nahiko berritzailea, Arabako Foru Aldundiko egungo museoen ernamuina izan zen. Orobat, gogoratu beharra dago Fournier Naipe Museoko funtsak Aldundiak bereganatu zituela 1980ko hamarkadako urteetan, negoziazioen bidez.
Eta ez dago, edo ez zegoen, Aldundiarena ez zen museorik?
Begira. Zergatik ez dago Udal Museorik edo Estatuaren Museorik? Nire ustez, Aldundiak foru-sistemaren bidez zituen eskumenen tradizioari eutsi zitzaiolako. Eskumen horiei esker, nolabait, etnografia-museoak sustatu eta modan jarri ziren probintzia osoan 1980ko hamarkadaren erdialdean. Puri-purian zegoen gaia, eta Artziniegako Etnografia Museoa, Oionekoa, Pipaonekoa... ireki zituzten. Berez, museoak baino areago, etnografia-bildumak ziren. Garai hartan, benetako museorik ez zegoenez, horietan gordetzen ziren bildumak. Guztietan garrantzitsuena Artziniegakoa zen. Bildumarik onena eta jarraikortasunik bikainena dituela uste dut.
Gaia zail samarra zela esan duzu hasieran...
Zaila da, bai. Izan ere, Arabako Foru Aldundiaren eskumen esklusiboetatik lege-esparru berri batera igaro ginen. Zein da esparru berria? Lurralde Historikoen Legea eta Euskal Kultura Ondarearen Legea.
Hau da, 1980ko hamarkadaren hasieran onartutako legeak...
Jakina. Lurralde Historikoen Legeak artxibategi, liburutegi, museo, errestaurazio eta antzeko alorretako eskumen esklusiboak onartzen dizkio Aldundiari. Arabak lehendik ziharduen horretan, baina Bizkaiak eta Gipuzkoak ez. Beraz, tradizioa bi lurralde horietara hedatu zen. Izan ere, Estatu osoan kulturaren alorreko eskumenak zituen lurralde bakarra Araba zen. Gainerakoetan, kultura Estatuaren esku zegoen.
Trantsizioaren aurreko garaiaz ari gara...
Hori da. Orduan, alde horretatik zaila zela esan nahi dut. Lege-esparru berria iritsi zen. Baina noski, Lurralde Historikoen Legearen azken atalean, gai hori lege-esparru berrira egokitzeko agindua ematen zen. Gutxi gorabehera, hitz horiekin. Eta zein da lege-esparru berria? Euskal Kultura Ondarearen Legea. Lege horrek Eusko Jaurlaritzaren esku utzi zuen museoen gaineko eskumena. Eta lege-esparru berritik abiatutako onartu zuten Euskal Autonomia Erkidegoko Museoen Legea.
Nahiko lege berria da, ezta?
Bai, iragan urrian edo azaroan onartu zuten. Lege horretan xedatzen denez, Euskal Autonomia Erkidegoko Museoen Sarea eratu behar da. Eta Sare horren barruan egongo dira Arabako Foru Aldundiko museoak, besteak beste. Araban, tokiko museoez (berez ez dira museoak, bildumak baizik) gain, ez dago deus ere, eta denak daude Aldundiaren mende. Gauzak horrela, Lege berriaren arabera, hemendik aurrera esparru berria eratu beharko da, eta hainbat hitzarmen eta berregituraketa egin. Arabako Foru Aldundiko museoak, hasiera batean, baztertuta geratuko dira, Aldundiak besterik nahi ez duen bitartean.
Zer esan nahi du horrek?
Nire ustez, Museoen Legearen bidez Euskal Autonomia Erkidegoko Museoen Sarea eratuko denez, Arabako Foru Aldundiko museoek ere hor egon beharko lukete, nola edo hala. Bilduma horiek oinarrizkoak izan daitezke museo nazionalak edo eman nahi zaien izenekoak sortzeko. Adibidez, Diputazioak Natura Zientzien Museoa dauka, EAEn bakarra, eta horixe izan liteke museo-esparru berri baten sustraia.
Araban ez dago, beraz, museo pribatu garrantzitsurik?
Museo pribaturik ez dagoela uste dut. Agian, Aldundiarenaz gain, bildumarik koherenteena Artziniegako Udal Museoarena da. Bestalde, Laudioko Gastronomia Museoa ere badugu, Aldundiaren eta Udalaren arteko partzuergoa.
Araban museo asko ala gutxi daude?
Biztanleko museoen ratioa Estatukoaren gainetik dagoelakoan nago. Baina gure aurreneko lana museoak berregituratzea izango da. Adibidez, etnografia-museoak probintziako etnografia-museoen egituraren baitan egon beharko lukete, lurralde osoko bildumak toki berean gordetzeko. Berregituratzeko premia hori dela eta, Arabako Foru Aldundiak Museoen Plan Gidaria landu zuen. Plan horrek museo-buruak edo nagusiak ezarri ditu, hiru alor aintzat hartuta. Batetik, natura eta lurraldea. Natura Zientzien Museoa buru izanik, alor horretako probintziako gainerako museoak bateratu egingo dira: adibidez, etnografia-museoak edo, geroan, anbar-aztarnategi paleontologikoak, Gesaltzakoa edo Izarrakoa. Beraz, ez lirateke hogei museo izango; Natura Zientzien Museo bat egongo litzateke, eta tokian tokiko aztarnategi edo museo guztiak hartuko lituzke barne. Bestetik, arkeologiarekin lotutako museoak egongo lirateke. Legez, arkeologiaren inguruko eskumenak Eusko Jaurlaritzak eta Foru Aldundiek dituzte. Guk leku egokia taxutu behar dugu, fondoak bertara eramateko eta Araba osoan arkeologia-politika berbera jorratzeko. Beraz, nahitaezkoa da, eta Legeak hala eskatzen du, Arkeologia Museoa eratzea. Hori beste museo batzuen burua izango litzateke: Iruñakoarena, La Ollakoarena edo bestelakoena. Azkenik, hirugarren burua Arte Ederrei lotuta egongo litzateke. Ildo horretan, museo berean egongo lirateke bai arte garaikidearen bilduma, bai arte klasikoarena (Elizbarrutiko Museoan dago), eta baita kostunbrismoarena ere (orain, Arte Ederren Museoan dago).
Egungo bereizketak arazorik sortzen al du?
Ez, ez. Berregituraketak ez du esan nahi museo guztiek eraikin berean egon behar dutenik. Museo-buruen zeregina gainerako museoak antolatzea izango da. Berdin dio non dauden. Kasuan kasuko arloan -Arte Ederretan, Arkeologian edo Natura Zientzietan- politika koherentea gauzatzea da helburua. Eta, lehenago esan dudan bezala, hiru museo buru horietako batean, Natura Zientzien Museoan, oinarrituta gai horren inguruko Euskal Museo Nazionala sortu liteke. EAEn besterik ez dagoela kontuan hartuta, arlo horretako abiapuntukoa izango litzateke...
Bestalde, Arabako museoen helburu nagusia probintziako bisitariak erakartzea da? Ala nazioarteko bokazioa dute?
Nire ustez, museoek, lehenengo eta behin, Aldundien berezko eskumena bete behar dute: bildumak duintasunez gordetzea, hots, biltzeko eginkizuna baldintza egokietan burutzea eta bildumak handitzea eta ezagutzera ematea. Azken zeregin horretan ahalik eta gehien hedatzeko ahalegina egin behar da. Hau da, Naipe Museoa nazioartean ezaguna izan daiteke. Etnografia Museoarekin ez da horrelakorik gertatuko, baina hala ere, eginahalak egin behar ditugu ezagutzera emateko, eta ahalik eta bisitari gehien erakartzeko. Beraz, museoek, nahitaez, esan ditudan eginkizunak bete behar dituzte: bildu, antolatu, sailkatu, katalogatu, handitu eta ezagutzera eman. Berezko eskumen horiek guztiak betetzeaz gain, etorkizunari ere begiratu behar zaio.
Zer esan nahi du horrek?
Museoek lotura estua izan behar dutela kultura-garapenarekin, dela eskualdekoarekin, dela probintziakoarekin, dela autonomia-erkidegokoarekin. Isolatuta badaude, huts egingo dugu. Legea bete, eta kito. Ondo dago. Baina horrez gain, museoek tokiko, eskualdeko eta nazioarteko garapena sustatu behar dute. Eta alde horretatik, ahalik eta gehien lortzen saiatu behar dugu.
Garai batean, museoak puri-purian zeudela aipatu duzu lehen. Orain ere horrelako zerbait ari al da gertatzen?
Bai, baina orain halako euforia bizirik ez dagoela esango nuke. Museoen definizioa hauxe da: eduki batzuk bildu, antolatu, sailkatu, kontserbatu, berritu eta ezagutzera ematen dituen zentro publiko nahiz pribatua. Baina zeregin horiek gorabehera, museoek langile egokiak behar dituzte, baldintza jakin batzuk betetzen dituzten eraikinak... Lehen edonon kokatzen zituzten... Udalen asmo hori, gure historia ez galtzeko kezka hori, ona izango da agian, baina bestalde, printzipioak hutsaltzea oso arriskutsua da. Izan ere, aztarnategi bat aurkitzen dutenean, tokian tokiko Udalak Arkeologia Museoa aldarrikatzen du maiz, eta ez da konturatzen horrek zama batzuk ere badituela. Ez da museorik besterik gabe sortu behar, ezerezetik, udalbatzak hala iritzi diolako; aitzitik, lehen aipatu ditudan museo-buruei loturik egon beharko lukete guztiek, antolamendu beraren baitan. Ezin dugu museorik klonatu, gai berari buruzko museo-piloa sortu. Bildumek leku desberdinetan egon behar dute, baina egitura berbera izanik. Horretarako, edozein proiektu aurrera eraman aurretik, plan gidaria finkatu behar da. Museo bat irekitzea oso erraza da; proiektu bat etorkizunari begira taxutzea, berriz, zaila benetan. Eraikin bat irekitzea baino zerbait gehiago da hori. Galderari erantzuteko, giroa baretu egin dela uste dut. Dena ez da negatiboa: tokiko museoak sortzeko gogo bizi hari esker, bilduma handiak egin ziren. Horren adibiderik argiena Artziniegakoa da. Bilduma horietatik abiatuta, orain, museo berri bat egitea proposatu dezakegu. Baina oso argi izanda museo bat ezin dela eratu plan gidaririk gabe, eta museo-buruarekin eta eskualdeko garapenarekin zerikusirik izan gabe. Hau da, zertarako museo bat? Bildumen kontserbazioa baino zerbait gehiago indartu behar dugu. Horregatik diot garai arriskutsua izan zela hura, 1990eko hamarkadakoa, museoak plan gidari estrategikorik gabe sortu baitziren. Sortzeko gogoa zegoen, eta hala egin zuten, besterik gabe. Eta hori gaurko ogia eta biharko gosea da.
Gauzak horrela, esan liteke Araban gaur egun museoen inflazioa dagoela?
Garai batean egon zelakoan nago. Ez dut inoren sentsibilitaterik mindu nahi, baina hamaika etnografia-museo, udal-museo... sortu ziren. Eta azkenean, grina bizi hura bertan behera utzi behar izan zuten, ezinezkoa zelako museo guztiei eustea. Aldundiak bere gain hartu behar zituen errestaurazioa, kontserbazioa, garbiketa eta aldikako egokitzapena. Beraz, une batean, bideragarritasun-planik gabeko museoen inflazioa egon zen, bai.
Hortaz, arazoa ez da kopurua...
Ez, ez. 40 museori eusteko gai bagara, ongi egituratutako planetan oinarrituz eta gure eskumenak baldintza egokietan gauzatuz, niri berdin zait lau museo edo 40 museo edukitzea.
Arabaren ardatza hiriburua da. Probintzia osoko museoak bereganatuko ditu Gasteizek? Eta, nolanahi ere, hala izan behar du? Ez. Vitoria-Gasteizen probintziako biztanleen % 80 bizi da. Eta museoak sortzeko ardura bere gain hartu du hiriak. Kultura Kontseiluak garrantzi handia izan zuen bere garaian, agian ez museoen aldetik, baina bai ondarearen ikuspegitik. Ondorioz, bildumak gehitu ahala eraikinak sortu zituzten. Hala ere, politika hartan ez zen eskualdeen errealitatea aintzat hartu. Adibide garbi bat aipatuko dizut: Errioxak, berez, oso garapen berezia duenez, Ardoaren Etnografia Museoa eduki lezake. Eskualde bakoitzak errealitate bereziak ditu, eta era askotako museoak sortu litezke berezitasun horietan oinarrituta. Izan ere, landu dugun plan gidariaren -aplikatzen hasteko zorian dago- ideiarik argienetako bat hauxe da: museoek, elkarri lotuta dauden bitartean, ez dute zertan Vitoria-Gasteizen egon, jatorrizko tokian baizik. Hau da, Ardoaren Museoa, Errioxan, eta Gatzaren Museoa, Gesaltzan. Félix López López de Ullibarri (Urizaharra, 1953) Geografia eta Historian lizentziatua Valladolideko Unibertsitatean. Arabako Foru Aldundian egin du karrera profesional guztia Félix Lópezek. Izan ere, 1980. urtean hasi zen erakundean funtzionario gisa, dokumentuen transkripzio- eta katalogazio-teknikari izateko oposaketak gainditu ondoren. Artxibo Zerbitzuetan jardun zuen lanean hainbat urtez, harik eta 1988an egungo kargua eman zioten arte. Izan ere, Museo Zerbitzuko burua da orain.
