Garbiñe Biurrun. Epailea: Gizarteak sinesten du justizian
2010-07-23
ASURMENDI, Mikel
Tolosan jaioa zara. Izen berezia Tolosa. Okzitandarra ote?
Gure Tolosak baditu bikiak munduan zehar. Tolosa izena seguruenik okzitandarra da (Languedoc-eko Toulouse), baina izen bereko herriak eta tokiak daude sakabanatuta munduan: Espainiako Albaceten eta Jaenen. Portugalen eta Argentinan... Andeetako mendi bat ere bada Tolosa, eta, hau are bitxiagoa da, asteroide bat Toulousetik hain zuzen ere aurkitu zelako. Munduan gaude, beraz.
Zer da Tolosa zuretzat?
Tolosa da nire jaioterria eta bertan bizi naiz; nire espazioa da eta munduarekiko dudan lotura. Oso zaila da —ezinezkoa niretzat— munduari lotuta egotea mundu horren zati txiki eta maitean ez banu nire aterbea. Beraz, segurtasuna ematen dit, eta aldi berean, mundura ateratzeko atea da niretzat.
Tolosa Gipuzkoako hiriburua izan zen. Tolosarrek “jite” berezia balute bezala iruditu zaie gainerako gipuzkoarrei, edo, agian, Gipuzkoako kanpokoei. Zer diozu horretaz?
Hiriburua izatea anekdotatzat jotzen dut. Baina, egia da tolosarrok badugula jarrera berezi bat munduarekiko: gure Tolosako jendea toki guztietatik dabil, ausarta da, jakinmina handia du. Nik esango nuke mundu osoa behar dugula gure nortasuna garatzeko; eta ez bakarrik mundu geografikoa, kulturala ere bai. Tolosa unibertso oro bat da eta oso ondo proiektatzen da mundura. Hau da kanpokoak gehien harritzen dituena; askotan esaten didate: baina, nola demontre da posible Tolosarrok hainbeste ekimen aurrera eramatea eta toki guztietan egotea? Eta erantzuna hori dela uste dut: gure unibertso oro horretan oso ondo imajinatzen eta lantzen dugula mundua.
Tolosak euskaldun ospea izan du beti. Alabaina, Tolosara bertara joan eta —orain urte gutxi batzuetara arte behintzat— ez zen euskara horrenbeste entzuten. Alegia, Tolosa eskualdean bizitzen zen euskaraz, ia guztiz euskaraz. Tolosan, eskualdeko hiriburua, ez horrenbeste.
Bai, arrazoia duzu egoera hori deskribatzerakoan. Tolosan euskara gutxiago —askoz ere gutxiago— entzuten zen inguruko herri txikietan baino. Baina hori egoera politiko baten ondorio zuzena izan zen, noski. Nire haurtzaroan kalean gaztelaniaz —erdaraz— bizi izan nuen, eta etxean erdizka, nire aitak ez baitzekien euskaraz. Gero gauzak aldatu ziren eta, bistan da, egungo egoera guztiz desberdina dela, nahiz eta oraindik euskararen presentzia kaleetan ez izan nahi duguna.
Nongoak zenituen aita eta ama?
Nire gurasoak biak ziren Tolosan jaioak. Nire aitaren gurasoak nafarrak ziren, Sakanakoak, Satrustegi eta Irañetakoak. Nire amarenak Tolosarrak baita ere, baina alde bateko bere aitona-amonak Astigarragatik etorriak zirela entzun diot beti.
Zer balore jaso zenituen haiengandik?
Nire gurasoak, biak, langileak ziren, langile arruntak, eta egunero fabrikara joaten ziren. Buruan gordetzen ditut oso garbi irudi haiek, usain haiek eta sentsazio haiek: mahoizko arropa zikindua, metal usaina, larunbatetan nola ekartzen zuten “sobrea” jornalarekin —sobrea bera ikusten dut—.
Nire aita gaztea hil zen, nik 13 urte nituela. Gizon zintzoa zen eta oso orekatua, pertsona guztiak errespetatzen zituen, oso lasaia zen. Nire ama langile hutsa da, borrokalari bat, ez du bizitza erraza izan, baina ez du inoiz etsi ezertan. Bakoitzak transmititu dit bere izaeraren parte bat eta, dudarik gabe, ditudan balorerik onenak beraiengandik atera ditut: errespetua eta lana, horrela laburtuko nuke. Gero, bizitzak berak erakutsi dit, baina hazia haiek jarritakoa da, noski.
Zer kontrastatuko zenuke —edo zer aldaraziko zenuke— zuk jaso zenuen heziketa eta zuk —eta zure bikoteak— seme-alabei ematen diezun artean?
Egoera desberdina da eta baita mundua ere. Nire semeek erraztasun handiagoak eduki dituzte materialki, eta horrekin batera eguneroko bizimoduak eman die munduaren ideia: nola bizi familian, lagunen garrantzia, lanaren beharra eta errespetua. Ez dakit hori dena ondo transmititzen lortu dugun, baina horretan saiatu gara. Emakume eta pertsona
Epailea, irakaslea, gizarte mugimenduetan engaiatua, analista politikoa... Gurea ez da iraultza garaia (mendebaldean), handi-handika esanda. Neronek iraultza bat badagoela esan ohi dut, bakarra, emakumearena. Bat al zatoz?
Egia da emakumearen iraultza dela bizi izan dugun azkenekoa: benetako iraultza, gure mundua hankaz gora jarri duena. Emakumeon borroka arlo askotan islatzen da: politikan, familian, lan munduan, herrian parte hartzean... Gizonezkoek aldatu behar izan dute euren jarrera eta, baita ere, euren posizioa munduan. Gizarteak ikasi du beste mundu bat posible dela eta mundua beste era batera antolatu behar dela. Beste edozein arlotan ere gauza bera egiten saiatu beharko genuke emakumeon bidea jarraituz.
Zer irabazi du emakumeak azkeneko 30 urteotan?
Emakumeok asko irabazi dugu: askatasuna eta duintasuna. Munduak ere asko irabazi du: beste ikuspuntua “ofizializatu” da eta arazoak aztertzeko eta konpontzeko beste ideia batzuk.
Galdu al du zerbait, aldiz?
Ez dut ikusten emakumeok ezer galdu dugunik garaipen honekin. Beste kontu bat da iraultza oraindik ez dagoela guztiz amaitua eta “desdoitze” edo desoreka batzuk ikusten direla, batez ere gizonezkoen jarreraren ondorioz. Baina denbora gure alde dugu.
50 urte bete duzu aurten. Iragan mende erdialdean, 50 urterekin aguretzeko bidean zegoen pertsona. Nola baloratzen duzu, oro har, mendebaldeko gizabanakoek bizi izan dugun eraldaketa sozial- kulturala?
Maiatzean bete ditut 50 urte. Nire urtebetetze egunean, erdi brometan, erdi serio, esaten nuen beti pentsatu izan nuela 50 urteak zirela bizitzaren erdia eta orduan jabetu nintzela mende baten erdia besterik ez zela eta auskalo noiz bete nuen nire bizitzaren erdia. Gaur egun 50 urterekin oraindik sasoian gaude, zorionez, osasunez eta gogoaz. Baina arlo guztietan ez da horrela kontsideratzen: begira, bestela, politikan gertatzen dena, gero eta jende gazteagoa azaltzen da hainbat postuetarako. Zerrenda-buru gehienak gazteagoak dira Europa osoan: fenomeno bitxia da. Bestalde, bizitzaren luzatze horrek gure perspektiba aldatu du erabat, eta badakigu behin jubilatu eta gero oraindik aukera asko izango dugula ordura arte bete ahal izan ez dugun hainbat amets betetzeko. Fenomeno hau guztiz berria eta eskertzekoa da. Orain gutxi arte jendeak ez zuen horrelako itxaropenik.
Emakunde-ren lehentasunetako bat Berdintasunaren Legearen betetzea da. 2005ean Legea onartu zenean sekulako pausoa eman omen zen berdintasunaren alde. Bost urte hauetan, zer pauso eman dira legearen aplikazioan edota legearen aplikazioaren ondorioz?
Pertsonen eta taldeen arteko berdintasunak —eta beste eskubideek ere bai— errekonozimendua behar dute eta legeak horien garapena eta gauzatzea bermatu behar du. Generoen arteko berdintasunak jaso du errekonozimendu hori; hau ez da bat-batean egin, baina aitortze hori ez da oraindik nahikoa izan eta areagotuz joan da: eskubide orokor hori gero eta eskubide zehatzagoetan gauzatzen da, guztiz beharrezkoa ikusten delako. Baina emakumezkoen eta gizonezkoen arteko berdintasunak lan handia behar du oraindik egunerokotasunean: lantokietan, etxeetan, eskoletan... Eskubideak lortzea errazagoa da, errealitatea aldatzea baino. Denok benetan barneratzen dugunean pertsona guztiok ditugula eskubide berdinak, esparru guztietan, eta gure bizitza kudeatzeko aukera berdinak izan behar ditugula, orduan emango da behin betiko pausoa.
Martxoaren 8a, emakume langileen eguna. Horra esapide bat: “Sexuen artean berdintasuna lortzeko benetako borondatea dutenentzat, Martxoaren 8a urteko 365 egunak dira eta ez egun hori soilik”.
Horrela da. Eguneroko bizimodua aldatu behar da edozein errealitate sozial eta politikoa aldatzeko. Zimendurik gabeko eraikinak ez du luze irauten eta genero berdintasunaren zimenduak egunerokotasunean jarri behar dira.
Generoko biolentzia deitua asko ugaritu da azken urteotan. Hartzen diren neurriak egokiak al dira? Bestalde, inoiz baino bortizkeri kasu gehiago dago edo hedabideetan agertzen direlako behiala baino ugariagoak direla iruditzen al zaigu? Hedabideek laguntzen al dute biolentzia mota horren tratamenduan?
Asko ugaritu dira datuak, baina ez dute errealitatea islatzen. Datuak dira berriak: alde batetik orain gutxi arte daturik biltzen ez zelako (oraindik ere oso herrialde gutxitan jasotzen dira mundu osoan) eta bestetik gaur egun emakumezkook salatzen ditugulako horrelako erasoak. Hau ere botere publikoen eta gizartearen jarrera positiboaren ondorio bat da: eskubideak aitortu, eskubide horien urratzeak injustutzat hartu, biktimak babestu eta injustizia hori sozialki salatu. Horrek indarra ematen du erasoak salatzeko. Horregatik lehen aipatu dut duintasuna emakumezkoon iraultzaren lorpenen artean.
Emakumea eta langilea (Emakume langile —izan— da antonomasiaz, baina ez da ordaindua izan, ulertzeko). Segurantza soziala eta lanaren balioaz kontzienteak al dira belaunaldi berriak? Ikasketa garaian den belaunaldia, alegia.
Egia esan, denetik dago eta oso ikasle onak eta langileak aurkitzen dira orain ere. Ez daukate erraza. Egia esan, bizitza ez da erraza inorentzat, baina zailtasunak aldatzen dira. Beharbada, guk ez ditugu ulertzen beraiek dituzten zailtasun eta oztopoak.
Zer da lanaz eta ziurtasun sozialaz klasea ematean oinarrizkoa, krisi ekonomiko garai honetan?
Ez dakit onerako edo txarrerako den, baina krisia gutxitan aipatu dut aurten klaseetan. Lan eta Gizarte Segurantzaren Zuzenbidearen oinarriak ezagutu behar dira krisiari gehiegi begiratu gabe. Krisiaren ondorioz langileon hainbat eskubide —kolektiboak barne— murrizten ari dira —eta gehiago murriztuko—, nahiz eta lan mundua ez izan krisi honen sortzailea. Bestalde, krisiaren ondorioz klaseak ematea zailagoa egiten da ikasleen espektatibak ere aldatzen direlako.
Orain 10 urte, oparotasun garaia bizi izan genuen bete-betean. Errazago al da gaur egun lanaren balorea eta beharra transmititzea? Edo alderantziz, orduan errazagoa ote zen?
Ez luke zailagoa izan behar, baldin eta sinesten badugu daukagun guztia lanari zor diogula. Horrela baloratzen da lana. Horrela ez bada, lanaren balioa transmititzen guztiz ezinezkoa da.
Nola eragingo du zure ustez, bizi dugun krisi ekonomikoak nerabe-gazteen artean?
Iraganean gertatu diren beste krisietan gazteek asko sufritu zuten —nire belaunaldia barne— eta belaunaldi batzuek oso zaila izan dute —belaunaldi “galdu” bat ere identifikatu zen—. Ez da fenomeno berria, baina esperientziak ez digu inolako “errezetarik” utzi. Botere publikoek zeregin handia dute eta gizarte osoak eskuzabala izan behar du inor baztertuta gera ez dadin.
Eta guraso izateko moduan edo gurasoaren jardueran berriz, eragina izango al du krisi honek?
Gizarte osoa ikasten ari da aberastasunik handiena lana dela eta oker hutsa dela “aberatsak” bezala bizitzea, era askoz ere xumeagoa bizi gaitezkeela denok. Gurasoek ere hori ikasi behar dugu eta horren arabera aritu. Horrela egiten badugu hori transmitituko dugu.
Ikasleen artean, diferentzia atzeman duzu neska eta mutikoen artean? Lanaren balorearekiko, diot.
Orokorrean esan daiteke neskak beste joera bat azaltzen ari direla: lan gehiago egiten dute, hobeto antolatzen dute denbora eta betebeharrak, gauza asko eta ekimen askotan parte hartzeko gaitasun handiagoa dute. Eta hori ikusten dut ez bakarrik Unibertsitatean, baizik eta kalean, nire lagunen seme-alabekin ere bai.
Orain arte gizartea gizonezkoen ikuspegiaren arabera antolatuta zegoen: gizonezkoek ikasten zuten gero lana egiteko etxetik kanpo —edo ikasi gabe lanera zuzenean— eta apenas ez zuten besterik egiten, ezta etxeko lanik ere. Emakumezkoek gai eta arazo askotaz arduratu behar izan dugu betidanik (etxeko martxak horrela eskatzen du: seme-alaba bakoitzak ditu bere arazoak, bere beharrak, eta normalean amak ziren horretaz arduratzen zirenak, eta dena egiten zuten arreta handiz).
Nire iritziz, mundua beste era batera antolatzen hasita dago eta gizonezkoak oraindik ez daude horretarako prest. Gaur egun gure ardurak eta gure arreta esparru askotan jarri nahi dugu: hau da emakumezkoen gaitasunik handienetariko bat. Hor dago aldea. Emakume eta epaile
Euskadiko Justizia Auzitegi Nagusiko magistratua eta Demokraziarako Epaileak elkarteko kidea zara. Nola hartua da emakumea estamentu horietan?
Funtzio publikoan, orokorrean, emakumea ondo hartu da eta emakumeok gogoz eta gustura hartu dugu esparru hau: sarrera objektiboa oposizioen bitartez, lan segurua, desberdintasunerako aukera gutxiago. Eta pixkanaka- pixkanaka gero eta maila altuagoak lortu ditugu, nahiz eta oraindik bidea luzea izan. Bestalde, azpimarratu behar da emakumezkoen joera hau funtzio publikoaren alde arazo baten ondorio bat dela baita ere: esparru pribatuan askoz ere aukera gutxiago dugula. Gizonezkoek —punta puntakoek, batez ere— zuzenean arlo pribatura jotzen dute lan baldintza ekonomikoak askoz ere altuagoak direlako.
2010eko urriaren 10ean Euskadiko Justizia Auzitegi Nagusian gizarte arloko ardura hartu zenuen. Zer balantzerik egiten duzu?
Nire balantzea positiboa da, baina ez da nire meritua. Gure Gizarte edo Lan Arloko Sala egoera onean zegoen eta horrela jarraitzen du: ez dago inolako atzerapenik, erantzuna garaiz ematen da eta erantzun ona izatea saiatzen gara.
Gizarteak sinesten du justizian? Non hasten da justizia egiten? Zer eragina du pertsonaren izaerak (norberaren sentimenduek, norberaren arimarekiko harremanak, norberaren arrazoinamenduak) justizia egitean, sententzia emateko orduan?
Nik uste dut gizarteak sinesten duela justizian: justizian balore bezala eta justizia Administrazioan bezala. Ez dago beste erremediorik. Gainera, nahiz eta gizakiok akatsak ditugun eta normalean zintzoago jardun dezakegun, eta nahiz eta justizia administrazioa oraindik asko hobetu beharra dagoen, orokorrean, topikoak —egiazkoak direnak— alde batera utzita, iruditzen zait erantzuten diola gizartearen eta herritarron eskaerei.
Demokraziarako Epaileak elkarteko kide gisara: zein da elkarte honen egoera?
Oposizioak gainditu bezain pronto Demokraziarako Epaileak elkartean sartu nintzen. Lan sozial eta politikoa egin ahal izateko ezinbestekoa jotzen dut lan eta ardura kolektiboa. Elkarte hau sortu zen orain 25 urte eta oraindik demokrazia eta giza eskubideak ez zeuden erabat aseguratuta Estatuan —oraindik ere bide luzea falta zaigu— eta justizia administrazioa eta botere judiziala mundu berezi eta nahiko “eskuindarra” zen.
Garai batean, demokrazian justizia doitzeko elkartea bezala ikusi genuen. Bere existentziak zer adierazten du?
Elkarte honek baditu arazoak, noski, eta esparru politikoan kokatzeko zailtasunak, ezkerra osoari gertatzen zaion moduan. Gainera, elkartea Estatu mailakoa da eta ikuspegiak ere oso desberdinak. Halere, akordiorako espazio bat da hainbat gaitan, eta justizia munduan —epaileen mailan— dagoen ahots kritiko demokratiko eta ez elitista bakarra da halaber. Emakume eta pertsona publikoa
Telebistan eta irratian diharduzu tarteka. Ikus-entzunezko hedabideak “errealitatea” eskaintzeko moduko bitartekoak al dira?
Errealitatea ezin da transmititu: bizi egin behar da. Baina, edozein kasutan ere, hedabideak tresna onak izan daitezke errealitate hori islatzeko, baldin eta pluralak badira eta gizarte honen benetako arazoak azaltzen badituzte. Hedabideek erabili daitezke —erabiltzen dira— gizarte baten norabidea “zuzentzeko” eta hori oso arriskutsua da, noski. Beraz, nire iritziz, ahots guztiek eta gai guztiek iritsi behar dute hedabide guztietara. Horretarako ematen zaizkigun aukera guztiak aprobetxatu behar ditugu.
ETBko Pásalo saioan parte hartu zenuen iaz arte. Zer eskaini zuen saioak? Ez al dira gaiak, zenbaitetan, “fribolitate edo arinkeri” puntu batez lantzen tertulietan, formatoa dela eta?
Ni ez naiz hedabideetan aditua. Baina badakit gaiak aztertzerakoan formato desberdinak daudela, tertulia edo eztabaida formato barruan: tertulia “serioak” herritar “serioentzat” eta bestelakoak, Pásalo formatokoak. Tertulia seriorik ez dut nik ezagutzen ETBn ordutegi arruntean eta ez zait taxuzkoa iruditzen horrelako gaiak lantzea bakarrik gauerdi aldera, ordutegi horretan herritar asko kanpoan gelditzen delako. Horregatik, Pásalok betetzen zuen funtzio soziala garbi zegoen: ordutegi zaila zen horrelako saio bat egiteko, baina jendeak ondo erantzun zuen, hainbat gairekiko jakinmina soziala badagoelako eta gaiak aztertu eta aurkezterakoan zer jenderi zuzentzen ari gatzaizkion oso garrantzitsua da.
Zure C. V. an ez dut irakurri feminista zarela. Nik ere ez dizut galdetu ere zuzen eta propio. Zure jarduerak ikusita, pentsa genezake baietz, hala zarela. Bai ote? Nola ikusten duzu feminismoa? Sustatu beharreko mugimendua al da?
Lehen azaldu dut nola ulertzen dudan iraultza hau, baina egia da ez naizela inoiz feminista bezala azaltzen. Emakumea naiz, langilea naiz eta badakit mugimendu feministarik gabe ez ginela izango gauden unean: emakume feministen lana —eta gizonezko batzuena ere bai— denok eskertu behar dugu, bai emakumeok eta baita gizonek ere. Neure burua ezkertiartzat jotzen dut eta horretan laburtzen dira nire ideiak (berdintasuna, askatasuna, duintasuna, justizia), feminismoa barne.
“Gizonezkoek aldatu behar izan dute euren jarrera eta, baita euren posizioa munduan ere”.
“Gizarte osoa ikasten ari da aberastasunik handiena lana dela eta oker hutsa dela ‘aberatsak’ bezala bizitzea, era askoz ere xumeagoa bizi gaitezkeela denok”.
“Funtzio publikoan, orokorrean, emakumea ondo hartu da eta emakumeok gogoz eta gustura hartu dugu esparru hau: sarrera objektiboa oposizioen bitartez, lan segurua, desberdintasunerako aukera gutxiago. Eta pixkanaka-pixkanaka gero eta maila altuagoak lortu ditugu, nahiz eta oraindik bidea luzea izan”.
“Orokorrean esan daiteke neskak beste joera bat azaltzen ari direla: lan gehiago egiten dute, hobeto antolatzen dute denbora eta betebeharrak, gauza asko eta ekimen askotan parte hartzeko gaitasun handiagoa dute”.
“Neure burua ezkertiartzat jotzen dut eta horretan laburtzen dira nire ideiak (berdintasuna, askatasuna, duintasuna, justizia), feminismoa barne”. Garbiñe Biurrun Manzisidor (Tolosa, 1960) Garbiñe Biurrun Manzisidor Tolosan jaio zen 1960an. EHUn lizentziatu zen zuzenbidean, Donostiako fakultatean. EHUko irakaslea da. Segurantza soziala eta lanaren zuzenbidea erakusten du euskaraz. Ikerketa juridikoa jasotzen zuten hainbat lanen egilea da. Tolosako epailea izan zen 1987-1989 artean. Gero Gizarte Arloko Donostiako 3. Epaitegian egon zen (1990-1998). Euskal Herriko Auzitegi Nagusiko Gizarte Arloko Salako Presidentea da 2009ko irailaz geroztik.Euskadiko Ezkerra-ko (EE) kidea izan zen. Gaur egun, Demokraziarako Epaileak, Gesto por la Paz eta Lokarri, Eusko Ikaskuntza... elkarte hauetako kidea da. Euskal hedabideetan aritzen da analista politiko bezala. Ezkonduta dago eta bi semeen ama da.
