Nieves Zabala. Medicus Mundi Espainiako presidentea: Urte askoan zehar, ahalegin izugarria egin dugu Hegoaldean, baina gero eta pobre gehiago eta gero eta bazterkeria handiagoa daude munduan
2005-05-27
BREA, Unai
Zer da Medicus Mundi? Zer egiten du?
Medicus Mundi historia zabala daukan Gobernuz Kanpoko Erakundea da, estatu espainiarrean –eta Europan ere, esango nuke- zaharrenetakoa da eta. Berrogei urte bete ditugu honezkero, eta Gobernuz Kanpoko Erakundeen loraldia orain hamar edo hamabost urte izan da. Medicus Mundi nazioarteko erakundea da eta zortzi herrialdetan dauka talderen bat. Espainiar estatuan 1963an sortu zen, Bartzelonako mediku talde batek bultzatuta; eskariak jaso zituzten hainbat herrialdetatik -Afrikatik batez ere-, osasun arloan lan egiteko, eta hala hasi ziren. Handik laburrera Bizkaian eta Euskal Autonomi Erkidegoko beste lurralde historikoetan ere sortu zen erakundea.
Betidanik independenteak eta ez-konfesionalak izan gara, baina hastapenetan, diru-iturriak eskasak zirenean eta bitartekorik ez zegoenean ia, elizaren inguruko hainbat lagunekin harremana eduki zuen Medicus Mundik. Misiolariekin batez ere, haiek baitzeuden Hirugarren Munduko herrietan. Misiolariek medikuak eskatzen zituzten udan hara joateko, beharrizanak itzelak zirelako. Gero, bistan denez, elkartasun eta boluntariotza ekintzak konplexuagoak bihurtu dira.
“Konplexuago” horrek zer esan gura du, gauzak zailagoak direla edo aberastasun handiagoa dagoela?
Biak. Borondate osoz hasi zen, ezer ez zegoen herrialde haietan osasun arazoei aurre egiteko gogoz. Hara joan, lagundu… horixe egiten zen, sufrimendua arindu. Jakina, hori aldatuz joan da, eta orain elkarlanak garrantzi handiagoa dauka; batzuek beharrizan batzuk dauzkate, besteek beste batzuk, eta guztiok ikasten dugu, guztiok laguntzen diogu elkarri. Asistentzialismoak, sendatze hutsak, hor dirau, sufrimendu gordinak dirauen heinean, baina gero eta joera nabarmenagoa dago garapena lantzeko. Jakina, garapena definitzea bertakoari dagokio: zein behar daukaten osasun arloan, zein egoeratan dagoen osasungintza publikoa, zertan lagundu dezakegu? Alde horretatik, konplexutasuna onerako izan da. Baina bestetik, diru-sarrerak (eta batez ere finantziazio publikoa) handitu diren heinean, burokraziak ezarritako baldintzak ere gogorrago bihurtu dira. Hori, alde batetik, ona da, azken pezeta ere justifikatu beharra dagoelako, baina batzutan burokrazia hain da gehiegizkoa, borodantez ari direnekin bakarrik oso zaila dela egin beharreko agiri guztiak egitea. Horregatik Medicus Mundin, gainerako Gobernuz Kanpoko Erakundeetan bezala, lehen boluntarioak baino ez zeuden ia, eta orain gero eta pertsona gehiago dauzkagu kontratatuta lan hauetaz arduratu daitezen.
Horrek alde onak eta txarrak edukiko ditu…
Hala da. Izan ere, ikusten dugu nola aldatu diren bai Medicus Mundi, eta baita inguruko beste Gobernuz Kanpoko Erakunde batzuk ere. Horrek badu alde on bat: eguneroko lana hobeto kudeatzen da, eta gainera harreman zuzenagoa eta iraunkorragoa eduki daiteke elkarlanean gabiltzan Hegoaldeko pertsonekin. Baina aldi berean, utopia, idealismoa, mundua aldatu gura izatearen ideia apur bat galtzen dira. Medicus Mundin badaukagu nolabaiteko oreka; gaur egun, zuzendaritzetan gabiltzanok ezin gara aldi berean elkarteko langile kontratatuak izan. Derrigorrez izan behar gara boluntarioak.
Kanpotik ikusita, ematen du Medicus Mundin egoteko osasungintzako profesionala izan behar dela. Zu biologoa zara, ordea…
Lehen sendagileak eta erizainak ginen batez ere, baina gaur egun lanbide guztietakoak gaude. Nire ustez, askoz hobe da lan-talde batean arlo desberdinetako jendea egotea. Ikuspegi desberdinak daude eta horrek aberastu egiten du. Jakina, guk osasun arloan egiten dugu lan, baina osasunak badauka osagai sozial garrantzitsua, giza eskubideen zati bat da eta. Hori ezin da banatu, ez da “osasuna bakarrik eta kitto”. Horrek lagundu egiten du garapenaren alderdi guztiak ikusten. Bestetik, eta lehen esan dudan bezala, gauzak gero eta konplexuagoak direnez, abokatuak eta ekonomilariak ere behar dira, esate baterako. Edo osasun egoitza baten azpiegitura osatzen dakitenak, eraikuntzaz dakitenak, komunikazioaz dakitenak… Zergatik hurbildu nintzen ni hona? Hara, beti aritu izan naiz edateko uraren garbitasun arloan, eta gai horrek badu osasunarekin zerikusi handia. Eremu horretan ekarpenen bat egiteko asmoz etorri nintzen. Dena dela, Gobernuz Kanpoko Erakunde batera lehenengo aldiz doanak elkartasunaren munduari buruzko okerreko ideia izaten du beti.
Zergatik?
Guzti hau zein konplexua den ez jakiteagatik. Azkenean, konturatu egiten zara asko irakurri behar dela, asko jakin behar dela, nazioarteko politikaz ezaguerak eduki behar direla… Hasierako hurbilketa hori, egia esan, inozo samarra izaten da.
Ez-konfesionalak eta independenteak zaretela esan duzu. Hala ere, misiolariekin izandako harremanak jendeak zuetaz daukan irudiari eragin dio?
Hara, harremana egon da, baina ez da inoiz Eliza erakundearekiko harremana izan. Guk lan handia egin dugu Afrikan, eta han oso zaila da elkarte antolatuak aurkitzea, harremanak gauzatzeko moduko norbait. Latinoamerikan, esaterako, gure harreman gehienak bertako Gobernuz Kanpoko Erakundeekin izaten dira. Baina Afrikan, oraindik, lehenengo harremana hemengo misiolariekin izaten da. Urte askotako inertzia da, eta ez da erraza joera horiek haustea.
Zenbat zarete Medicus Mundin?
Espainian, diru kopuru bat ipintzen duten 7.500 bazkide inguru. Bazkide horiek, besteak beste, egiten dugunari buruzko informazioa jasotzen dute, eta baita diru-kontuen berri ere, urtean behin. Badira, gainera, dirurik eman gabe bazkide direnak, lanen bat egiten dutelako. 7.500 bazkide horietatik, 750 inguru boluntario gara. Kontratatutako langileak, berriz, 60 inguru dira estatuan, eta 40 edo 50 lanean gauden Hirugarren Munduko herrialde ezberdinetan.
Eta horietatik, zenbat dira osasungintzako profesionalak?
Ez dakit zehatz, baina erdia inguru, gehiago ez. Gero eta gutxiago.
Medicus Mundi, Médicos del Mundo, Médicos sin fronteras… Hainbat elkarte desberdin arlo berean lan egiteko. Hori ez al da indarra alferrik zatikatzea?
Erakunde bakoitza ezberdina da. Lan egiteko moduak eta lan eremuak ez dira berdinak. Guk epe ertain eta luzeko proiektuak lantzen ditugu batez ere, eta ez dugu ekintza humanitariorik egiten. Salbuespen bat dago, hala ere: urte asko daramagun herrialde batean hondamendia, gerra, edo dena delakoa gertatuz gero, laguntzera joaten gara. Bestela ez. Horregatik lagundu genuen Ruandan, gerra izan zenean, edo Hondurasen, Mitch urakanaren hondamendia gertatu zenean, edo Indian azken tsunamia dela-eta, edo Iraneko lurrikaran. Baina guk ez daukagu “Médicos sin Fronteras” erakundeak izan dezakeen azpiegiturarik, eta ez da gure asmoa ere. Beraiek oso ondo egiten dute lan hori, eta jarrai dezatela. “Médicos del Mundo”-k, berriz, badauzka garapen ekintzak, guk bezala (denek bezala, beharbada). Gobernuz Kanpoko Erakunde desberdinak egoteak alde on bat dauka: aberastasuna, eta txar bat: indarra gehiegi sakabanatzea.
Azken hori da, hain zuzen, kaleko jendeak, Gobernuz Kanpoko Erakundeen mundua ondo ezagutzen ez duen herritar arruntak, jasotzen duen irudia; izenean ”mediku” berba daukaten hiru elkarte desberdin daudela, alegia…
Tira, guztiontzako lan eremuak daude. Beharrizan ugari dago, eta nork bere modura landu ditzake. Guk osasunaren oinarrizko arretan egiten dugu lan, eta Afrikan gehien. Beste batzuek Latinoamerikan egiten dute gehiago…. “Médicos del Mundo” erakundeak, esaterako, Laugarren Mundua lantzen du, hau da, Lehen Munduko hirietan baztertuta daudenen multzoa. Paperik ez daukaten etorkinak, beldurraren eraginez osasun zentroetara joaten ez direnak…
Elkarrizketa hasi aurretik estrategiari buruzko hausnarketa egiten zabiltzatela esan didazu. Zertan datza?
Urte askoan zehar, ahalegin izugarria egin dugu Hegoaldean. Afrikan, Latinoamerikan, Asian… Han egoten gara alde egiteko moduan gaudela uste dugun arte, euren kabuz kudeatzeko gai direla ikusten dugulako. Afrikan, sarritan, etsipena datorkigu, aurrera egin dugula ematen duenean zerbait gertatu eta berriro goazelako atzera. Guk epe ertain eta luzean egiten dugu lan, lan isilagoa, lehenago esan dizudanez. Denbora luzean, Hegoaldeari begira egon gara, eta orain Gobernuz Kanpoko Erakundeok eboluzioa izan dugu eta geure buruei galdetu diegu: zer egin dugu? Mundua aldatu dugu? Ba ez. Alderantzizkoa da: gero eta okerrago gabiltza, gero eta pobre gehiago dago, gero eta bazterkeria handiagoa… Zer gertatzen da? Argi dugu ahalegin eskerga egin behar dugula, eta gero eta gehiago Iparraldean. Mundua aldatu behar da, eta boterea daukatenak hasi behar dira mundua aldatzen. Geuk daukagu boterea, nolabait esateko. Horregatik, gero eta sentsibilizazio lan handiagoa egiten dugu.
Bete-betean sartzen da hemen ideologia?
Politika da. Hitzak beldur ematen digu, baina politika hutsa da. Politikariei presio gehiago egitea da, ezagut ditzatela beharrak, desberdintasunak… Hara, ezagutu ezagutzen dituzte, baina benetan konturatu daitezela Iparraldean egiten dugunaren ondorioetaz. Gure zeregina kontzientziak astintzea da, biltzar handietan sinatu eta gero betetzen ez diren akordioak gogoraraztea. Berbarako, oso ondo dago %0,7a. Geuk ere lortu nahi dugu, eta hor segituko dugu garapen bidean dauden herrialdeek %0,7 hori jaso dezaten. Baina gainera, hori guztia garapen irizpideekin egitea nahi dugu. Oso ondo dago %0,7 ekimena, baina ez dezatela argazkia egin horren kontura, beste sektore batzuetan (osasunean, industrian) egiten dutena guzti horren aurka badago.
Hori politikariei dagokienez. Eta herritar xeheari?
Badaukagu gaitasuna bizimoduak aldatzeko, eremu guztietan. Askotan galdetzen diogu geure buruei ea zerbait egiteko ahalmena daukagun ala ez. Eta sarritan politikariei leporatzen diegu errua, eurei baino ez. Guk ez omen daukagu zereginik. Ez ba, gutako bakoitza gizarte zati bat da. Ni gizartea naiz, hiritarra naiz, mundua aldatu nahi dut eta ea nola lor dezakedan hori. Gero eta argiago ikusten dugu sentsibilizazioa eta presio politikoa oso garrantzitsuak direla.
Gobernuz Kanpoko Erakundeek kudeatzen duzuen diruaren zati bat herritarrengandik dator. Nik uste, gainera, gero eta diru gehiago jasotzen duzuela modu horretan. Irudi kontu huts batengatik izan daiteke, ondo ematen duelako Gobernuz Kanpoko Erakundeei laguntzeak?
Bai. Nire ustez, Gobernuz Kanpoko Erakundeok zeregin garrantzitsua izan dugu jendartearen sentsibilizazioan, baina ez ditugu gauzak ahal bezain ondo egin. Gauzak egiteko modu erraz bat “saldu” dugu, alegia, “lagundu besteen garapenean, izan zaitez solidarioa”. Eta solidarioa izatea, era horretan, erraza da: diru ekarpen txiki bat besterik ez da egin behar arazoa argien ikusten denean, hau da, hondamendi handi bat gertatzen denean. Halakoetan deialdia egiten zaio gizarteari, eta hori ona da, sufrimendua arintzen lagundu dezakeelako. Baina horrek ez du inor bihurtzen solidario. Solidario izateko, lehenbizi norberaren jardunbidea jarri behar da zalantzan: zelakoa da nire bizimodua? Kontsumozale amorratua naiz eta soberakinak Gobernuz Kanpoko Erakunde bati ematen dizkiot, zeruan txoko bat ziurtatuz? Beharbada elkartasun “erraz” hori zabaldu dugu. Zergatik? Geuretzat ere –eta herritarrez ari naiz orain, oro har- gauzak ez direlako samurrak, geuk ere eguneroko borrokan murgilduta gaudelako, eta inork ez du entzun nahi “bizioak” utzi behar direla, gauza asko kontsumitzeari utzi behar zaiola, gutxiagorekin bizi behar dugula denontzako gutxieneko bizi-baldintzak lortu ahal izateko. Ez dugu nahi inor halako mezuekin etortzea guregana, nekatu egiten gaituelako. Eta orain ez da erraza Gobernuz Kanpoko Erakundeok mezu hori jendarteari helarazteko ardura geureganatzea, jendeari esatea arazoa ez dela besteena soilik, mundua bakarra dela. Orain immigrazioaz kexu gara, baina zer mailatan eragin dugu guk etorkinek bere sorterrietatik alde egin behar izatea, goseak daudelako? Orain enbarazu egiten digute hemen? Nola da posible hori?
Hondamendi larri bat gertatzen denean, badirudi halako lehia dagoela, komunikabideetan behinik behin, ea solidarioena nor den agertzeko… Ea zein herrialdek bidaltzen duen laguntza, diru, janari, boluntario edo dena delako gehien…
Halako gaiak oso ondo ustiatu daitezke komunikabideetan, eta denek eskegi nahi dute domina paparrean. Hausnarketa egin behar da gauza askotaz: nola eskatzen dira diru-laguntzak, zertarako, nola kudeatzen den… Eta gero denek galdetzen dute: eta dirua kudeatu egiten da? Eta batzen den guztia iristen da hara? Eta badirudi hori dela egiten den galdera bakarra. Uste dut busti nahi ez duenaren aterabide erraza dela hori galdetzea. Ni naiz Gobernuz Kanpoko Erakundeei dirua ondo kudeatzea exijitzen dien lehenbizikoa, eta gero eta hobeto kudeatzen da, eta iritsi egiten da. Niretzat, galdera garrantzitsuena hau da: zertan erabiltzen da dirua? Zer eragin dauka? Inork ez du horretaz galdetzen, eta hori da gakoa: nola heltzen zaie ekintza humanitarioari edota garapen egitasmoei? Asistentzialismo hutsa egiten da edo garapena bilatzen da? Hango jendea hezitzen ari zarete, gero beraiek gauzatzeko beren garapena, edo paternalistak zarete?
Asistentzialismoa eta behin-behineko konponbideak hainbatetan agertu dira elkarrizketan zehar. Oso zabalduta daude jarrera horiek Gobernuz Kanpoko Erakundeetan?
Pixka bat bai. Eta beharrezkoa da, zoritxarrez jende asko pentsatu ere ezin dezakeelako, gose delako, eta gaixotasun mordoak jota dagoelako. Ez dute inongo ezaguerarik, ez dute hezkuntzarik jaso. Jende asko sufritzen ari da, eta sufrimendu fisikoaz ari naiz. Beraz, egin beharreko lehenengo gauza sufrimendu hori kentzea da, oinarrizko beharrizanak asetzea. Baina lana ez da hor amaitzen. Behin sufrimendua kenduta, garapenaz pentsatzen hasi behar da; antola dezatela euren burua, pentsa dezatela nola eraiki nahi duten euren jendartea. Azken helburua giza garapena da, eta asistentzialismoa lehen urratsa baizik ez da, gauzak benetan txarto daudenerako aterabidea.
Zenbateraino da utopikoa mundua hobetu gura izatea?
Guztiz utopikoa da, baina sekula galdu nahi ez nukeen ezaugarria da. Utopia zeharo ezinezkoa izan daiteke, baina bidean helburu batzuk lor daitezke. Batzutan bete ezin den utopia hori baztertu behar da, bete daitekeen utopiarantz jotzeko.
Eta zerbait lortu da? Lehenago esan duzunez, mundua gero eta okerrago dago…
Nire ustez, badago atsekabe apur bat zeregin honetan urte asko daramagunongan. Datuei begiratu, eta munduan gero eta pobre gehiago dagoela ikusten da. Eta aberats izateko ahalmena daukatenak, gutxi batzuk baino ez, ikaragarri aberatsak dira…
…gu, zu eta biok esan gura dut, ikaragarri aberatsak gara?
Ez, baina oso ondo bizi gara. Ni neu oso ondo bizi naizela uste dut behintzat. Eskerrak eman behar ditut gauza askorengatik: unibertsitatera joan naiz, lana daukat, aseta dauzkat oinarrizko beharrizanak, ezaguera batzuk dauzkat… Aukerak eduki ditut zer izan nahi dudan erabakitzeko. Askok ez daukate hori, ez daukate norbanako legez garatzeko aukerarik.
Gauzak gero eta okerrago daudela esaten ari ginen.. Hala da. Azkenean, zeure buruari galdetzen diozu: zer ari gara egiten? Hainbeste urte lanean eta atzera goaz, aurrera beharrean. Erratu egin gara?, pentsatzen duzu ezinbestean. Baina, ondo begiratuz gero, uste dut aurrera egin dugula. Gauza asko egin dira, eta egon garen herrialdeetan jendea apur bat hobeto bizi da. Beharbada ur tanta txikiak besterik ez dira mundu osoarekin alderatuta, baina jakin egin behar dugu gure ahalmena oso txikia dela. Behintzat, hobekuntza zantzu batzuk ikus ditzakegu, eta hori pozgarria da. Nieves Zabala Arriaga (Galdakao, 1957) Galdakaon jaio eta hantxe bizi da Nieves Zabala. Biologian lizentziaduna da (EHU, Leioa), eta elikagai eta ur analisiak egiten dituen laborategi batean egiten du lan. Eusko Ikaskuntzaren Gizarte Ospe Batzordeko kidea da. Orain hamabost urte inguru –“oso txarra naiz datak gogoratzeko”, aitortu du- hasi zen Medicus Mundi Bizkaian lanean. Gazte gehiago heldu zen berarekin batera; erakundeak berrikuntza behar zuen, eta Zabala zuzendaritzan sartu zen. Handik laburrera, Euskadiko Gobernuz Kanpoko Erakunde Koordinakunde sortu berrian parte hartzen hasi zen, edo parte hartzen baino gehiago beharbada: bera izan zen haren lehenengo presidentea. Aldi bertsuan, Medicus Mundi Bizkaiko presidente ere bihurtu zen. “1994an edo izango zen hura”, ahalegindu da gogoratzen. Azkenik, Medicus Mundi Espainiako presidente izendatu zuten Nieves Zabala. Lau urteko agintaldia bukatutakoan, utzi egin zuen kargua, baina orain urte bi beraren ondorengoak utzi egin behar izan zuen, eta berriro Zabalak hartu zuen ardura. Dioskunez, “urte honen amaieran presidentzia behin betiko utzi ahal izango dudala espero dut”.
