Nicolas Gaminde. Eusko Ikaskuntzako XVI. Kongresuko lehendakaria: Garapen iraunkorra jendarte osoaren eskaria izan behar da
2005-11-25
BREA, Unai
Asko hitz egiten da garapen iraunkorraz…
Hala da, bai.
Eta jendeak badaki zer den hori?
Ez. Oro har ez da jakiten, eta gainera eztabaida asko egiten da horretaz. DBParen lehenengo bileretan garapen iraunkorra zer ote zen hasi ginen eztabaidatzen. Eta dagoen definizio mordotik, gure ustez zabalduena eta onartuena izan daitekeena aukeratu genuen, alegia: egiten dugun guztia iraungo duen eta guk aurkitu duguna baino okerrago ez dagoen mundu bat uzteko moduan kudeatzea eta, gainera, mundu honetan bizi diren pertsona guztiek aseta eduki ditzatela euren oinarrizko betebeharrak. Helburua ez da Europarentzako mundu zoragarria eta etorkizun oparoa lortzea, gosez hiltzen diren herrialdeak dauden bitartean. Garapen iraunkorrak bide bi horiek ditu, beraz: gizarte-berdintasuna, hau da, munduko biztanle guztiek gutxieneko beharrizanak aseta edukitzea, eta garapenean aurrea egitea munduak gaur egungoak baino okerragoak ez diren baldintzetan aurrera jarraitzeko moduan.
Eta ahal bada, hobeak?
Hori aurreikustea oso zaila da. Izan ere, zer da hobea? Hobeto bizi gara gaur orain dela 100 urte baino? Horretaz eztabaida asko egin liteke, arlo batzutan izugarri hobeto bizi garelako, baina bestetik arazoak sortzen ari gatzaizkielako geure buruei. Bada Internet, badira komunikazio apartak, bada eskuko telefonoa, baina badira auto-ilarak ere. Askoz osasun hobea eta bizi-itxaropen luzeagoa daukagu, baina jendartearen zati bat estresak jota dago. Ikusi beharko da zer oreka mota lortzen dugun.
Garapen iraunkorraz berba egitean, jendeari gogora datorkion lehenengo gauza ekologia da. Hau da, zuhaitzak, mendiak, paisajea… Hori baino gehiago da, diozunez.
Askoz gehiago. Batetik ingurugiroa dago, ingurugiro hutsa. Hondakinen kudeaketa, atmosferaren eta uraren kutsaduraren kudeaketa… baina askoz gehiago ere baduzu. Esaterako, lurzoruaren kudeaketa; hori da Euskal Herrian daukagun arazorik handienetakoa, eta batez ere EAEn, populazioaren kontzentrazioa eta dentsitatea direla eta. Lurzorua jaten ari gara. Azken 40 urteetan, lurzoruaren erabilpenaren hazkundea aurreko historia osokoaren adinakoa izan da. Erritmo horretan lurzorurik gabe geratuko gara, Euskadi guztiz urbanizatuta, eta hori ezin liteke, guztiz jasanezina da. Bestetik, hor daude landare eta animaliak, biodibertsitatea. Eta bestetik, bizimoduak, kulturak. Orain asko hitz egiten ari da kultur aniztasunaz, eta hori gorde beharrekoa da noski.
Hau da, biodibertsitaren parekoa, baina kulturei dagokienez, ezta?
Hori maite dudan kontzeptua da, eta zabaltzeko ahaleginak egiten ditut, baina orain arte ia inork ez dit jaramonik egiten. Biodibertsitatea dagoen bezala, demodibertsitatea ere egon dadila. Zergatik izan behar dugu denak berdinak? Bai, berdinak eskubideetan eta bestelako arlo batzutan, baina utzi egiozu bakoitzari bere kultur-erroei eusten. Eta hori da orain kultur-aniztasuna esaten zaion horren oinarria. Zergatik globalizazioaren esanahiak denak berdin bizitzea izan behar du? Globalizazioaren esanahia munduko herri guztien arteko elkartrukeak egotea izan beharko litzateke, eta elkatruke horien bitartez herri guztiak hobeto bizi daitezela, baina euren gustoko eran. Zergatik bizi behar dira denak AEBen eran, esaterako? Eta hori ere garapen iraunkorra da, noski.
Berdinak eskubideetan eta beste arlo batzutan, esan duzu…
Bai, berdintasuna garapen iraunkorraren zutabe nagusietako bat da. Genero-berdintasuna, konparazio baterako. Hiriak ez daitezela izan gizonak emakumeak baino gustorago bizitzeko egindakoak, adibidez. Oso ikerketa interesgarriak egin dira horretaz. Kongresu honetako kiderik nabarmenetako bat Teresa del Valle EHUko katedraduna da. Bere liburu eta lanetan, halaxe adierazi du del Vallek: hiriak ezin du gizonentzat soilik egindakoa izan.
Nola da hori?
Ez dugu oso ondo ulertzen zenbait pertsonak gaia aztertzen hasi ez diren arte. Urbanismoaren araberakoa da; emakumeek sarriago erosten dituzte zenbait gauza, eta beraz merkatu-sistemak nola antolatuta dauden eragiten die; baita kultur-sistemak ere, kirola… Eta horrez gain, hiriko hesiak daude. Leku batzuetan, gizonak lasai asko ibiltzen dira kaletik, eta emakumeak, berriz, beldur itzelaz. Askotan, ez gara horretaz konturatzen azaltzen diguten arte. Bestalde, ezin ditugu aberatsentzako hiriak eduki, aberats ez direnenetzat askoz kalitate eskasagoko inguruak dauzkatenak. Guztientzat kalitate nahikoa daukan zerbitzu-sarea osatu behar da.
Esan duzunez, garapen iraunkorraren alderdi garrantzitsu bat da munduko biztanle guztiek lehen mailako beharrizanak aseta edukitzea da. Arazoa da gu bizi garen munduaren alde honetan hirugaren eta laugarren mailakoak ere aseta ditugula…
Bai, hor ibiliko gara seguruenik…
Aditu askok esan dute gauza biak bateraezinak direla. Denok biziko bagina Oklahomako biztanle arrunt bat bezala, hiru planeta beharko genituzke oraingo populaziorako…
Kontu zaharra da hori. Argi dago zenbait aldaketek ez dakartela berez bizi-maila gutxitzea, desberdin bizitzea baizik. Ez dago energia nahikoa guztiontzat, baian energia gutxiago erabiltzeak ez du “okerrago bizi” esan nahi. Izan ere, energia kopuru handiak aurreztu daitezke. Garraioetan orain erabiltzen denaren %50 aurreztu daiteke; gaur egungo garraio-sistemarekin, esan nahi dut. Badira, esaterako, ibilgailuen kontsumoa gaur egungoaren erdira jaisteko programak. Clinton administrazioak halako programa bat garatu zuen, Bush administrazioa iristean bertan behar geratu zena, horien ustez ez baitzen hura egin behar, hidrogenoan oinarritutako ekonomiara jo baizik. Kontua da lor daitekeela. Eraikinetan erraz aurreztu daiteke energiaren %30, eta mugikortasuna aldatu behar da, hiria aldatu behar da, ezin dira sakabanatutako hiriak egin, trinkoak baizik, antzinako europar ereduaren araberakoak eta ez Detroit edo Los Angelesen tankerakoak; hiri horietan ezinezkoa da autorik gabe bizitzea, eta biztanleko energia kontsumoa izugarri handia da. Beraz, naturaren baliabideak hobeto erabili beharko dira. Hor ingurugiroaren kudeaketa sartzen da bete-betean. Askok uste dute garapen iraunkorra ingurugiroaren kudeaketa hutsa dela, eta ez da hala. Ingurugiroaren kudaketa garapen iraunkorraren zati garrantzitsua da, baina askoz gauza gehiago dago. Azpimarratzekoa da, gainera, garapen iraunkorra jendarte oso baten ekimena dela, eta baita administarzio publiko osoarena ere, ez dago Eusko Jaurlaritzako edo Espainiako gobernuko sail bakar bat ere ia, garapen iraunkorrean zer esanik ez daukana. Gidaritza, momentu honetan, ingurugiro sailen esku dago, baina hor daude industria, garraioak, etxebizitza, ekonomia, hezkuntza… Zehar-lerroa da azken batean, eta beraz, bultzatu egin behar dugu programak gobernu osoarenak izatea da, ez sail bakoitzarenak. Koordinazioa egon behar da batzuen eta besteen artean, elkarren aurka talka egin gabe. Industriak ez dezala pentsa, esate baterako, garapen iraunkorrak industria-garapena moteltzen duela. Ez litzateke hala izan behar; hain justu, alderantziz behar luke…
Izan ere, garapen iraunkorra, izenez behintzat, garapena da, ezta?
Bai. Inork esan du garapen onena garapenik eza dela. Eta ez du zertan hala izan. Jakina garapena egon daitekeela, baina naturaren ondasunei eta pertsonari begirakoa. Horra hiru zutabeak: natura, pertsona, eta bizimodua.
Industria, orduan, aldatu egin beharko da?
Bai. Bestelako materialak erabili beharko dira, hondakinak beste era batez kudeatu, beste energia mota batzuk erabili… Eta noski, hori dena aldatu egiten bada, garraioa aldatu egiten bada… kultura bera ere aldatuko da. Beste modu batez pentsatzen hasiko gara. Bide honek aldaketa handiak ekar ditzake gure kulturan, eta ongizate-jendartea ere alda daiteke. Batez ere, ongizatea neurtzeko erak alda daitezke. Badira urte batzuk AEBetan –gero beste leku batzutara zabaldu da- ongizatea neurtzeko modua aztertzen dabiltzala. Eta ongizatea alderdi ekonomiko hutsetik neurtzen ari da. Ez du balio. Ez du balio biztanleko errenta eskerga edukitzeak, egunero lanera joateko eta lanetik etortzeko nire autoan hiru ordu emanez xahutuko badut errenta hori.
Energia funtsezko gaia izan daiteke honetan guztian. Zentral nuklear gehiago behar direla esaten dabiltza batzuk…
Hara, bai, batzuek esan egiten dute. Eta askok esaten duguna zera da: ondo erabil ditzagun dagoeneko existitzen diren zentral nuklearrak.
Denak ixtea ere eskatzen dute zenbaitzuk…
Orain? Ingurugiroaren ikuspegitik aztertuta, dagoeneko irekita dauden zentralak ixtea okerragoa da, seguruenik, lanean uztea baino. Kontuak kontu, energia da alarma pizten duen gaia. Izan ere, gai hauetaz hitz egitean esan dezakezu: mundu hobea utzi behar diegu ondorengoei, edo behintzat berdina. “Ados, ondo iruditzen zait”. Desberdintasun sozialak murriztu behar dira. “Hori ere ondo irudtzen zait, jakina”. Hara, eta noiz hasi behar gara? “Bada, has gaitezen bihar, niri horrenbeste eragingo ez didanean”. Baina energiaz ari garenean, ez da hala gertatzen. Zenbait energia-baliabide agortzen ari gara, eta gainera klima aldatzen ari da; ematen du gizakiaren eragina handia dela aldaketa horretan, batez ere karbonoan oinarritutako erregaien erabilerari dagokionez. Beraz, bada unea zeozer egiteko, eta oraintxe. Ez bihar.
Eta egiten ari da?
Badira mugimenduak, eta handiak. Esaterako, ziklo konbinatuak egin dira. Askoz karbono gutxiago daukate, eta haien errendimendua %40 hobea da. Hala ere, zer egingo dugu ondoren? Urte batzuk barru arazo bera edukiko dugu eta… Batzuen iritziz, egoera oso larria da, eta karbono-ekonomiatik beste ekonomia mota batera jo behar dugu. Ondo da, jo dezagun. Beste batzuek diote: energia gutxiago kontsumitu behar da. Ondo da, ados horrekin ere. Baina azkenean, zera pentsatzen duzu: ez, egin dezagun garapen iraunkor oso bat, eta hori bada jendartea pixka bat beldurtu dezakeen zerbait, oraintxe bertan hasi behar dugula esatea. Europar Batasunak oso ondo ikusi zuen hori, orain dela urte batzuk. Eta buru-belarri ekin dio Kiotoko Protokoloa gidatzeari. Ni asko kezkatzen nau gai horrek, atmosferara CO2 asko igortzen dudan industriala naizen heinean, eta buruhauste bat baino gehiago daukat horregatik. Baina konturatu egiten naiz bultzatu behar duten zerbait dela. EB industria mugitzen hasi da, industriak erreakzio gaitasuna daukalako. Industria berritzeko, mugitzeko, beste batzuk erakartzeko gai da. Baina industria ez da inondik inora nahikoa, garraioa ere sartu behar da, eta nekazaritza, eta etxeetako kontsumoa… Eta gure helburua hori guztia modu harmonikoan egitea da, europar industriak lehiakortasunik galdu gabe.
Zelan alda daiteke jendearen pentsamoldea?
Galdera bikaina. Horretaz dakigu-eta gutxien. Herrialde batzuek -Erresuma Batuak, kasu baterako- oso garapen iraunkor programa ona daukate, baina behatu egin dute jendarteak emandako arreta uste baino txikiagoa izan dela. Aztertzeko gauzarik zailenetakoa da: zer egin jendarteak benetan onar dezan hau guztiau. Azkenean, administrazio publikoek gidatu beharko dute prozesua, noski, baina nola? Izan ere, administrazioaren guraria komunikazio-ildo bati ekitea da izaten da sarri, eta ikusi egin da horrek, askotan, ez duela konbentzitzen.
Eta aztertu egin da politika murriztaileak ezartzea?
Zer nolakoak?
Esaterako: etxerako gailu elektrikoetan bada Atik Gra, gutxi gorabehera, doan lerro oso bat, energia-kontsumoaren arabera ordenatuta. Noizbait iritsiko da legeak A edo B motatakoak –demagun- baino onartuko ez dituen unea?
Hara, halako zerbait egin beharko da, baina apurka. Garrantzitsuena jendartearen eskaera izatea da, eta eskaera horren barruan ekintza desberdinak egitea. Eta bai, arautu egin beharko da; denok bat egiten badugu garapen iraunkorrari dagokionez, lortu egin beharko da iraunkortasun horren alde dabilenak desabantailarik ez edukitzea lehiatzeko garaian, gauza merkeagoak eta ez jasangarriak egiten dituenaren aurrean. Halakoak arautuz joan beharko dira, eta kontsumitzaileak berak egingo du hori, ez baitu produktu ez jasangarririk erosi nahi izango. Baina horrek luze joko du. Eta jakina, politika murriztaileak egin beharko dira. Jendarteak oro har onartzen duen sistema ezarriz gero, sistema horren aurka doana zigortu egin beharko da, bizitzaren beste arlo batzuetan gertatzen den bezala: norbait hiltzen duena zigortu egiten dugu, esaterako. Baina hau gai konplexua da, eta hasi berriak gara oraindik. Urte gutxi daramagu, eta ikusi beharko da zer nolako eboluzioa dagoen. Aldaketa kulturala izan behar da. Europa, orain, gidaria izateko ahaleginan dabil honi guztiari dagokionez. Lisboan esan zen: oso ondo dago garapen iraunkorra, baina nola egingo dugu? Lehiakortasunaren bidetik joz gero, txarto goaz. Jakintzaren jendartetik jo beharko dugu; aldi berean lehiakor eta iraunkorrak izan nahi badugu, jakintza kudeatzen hasi behar dugu. Batzuek atsekabez ikusi dute hori, euren ustez ez baitu hainbeste azpimarratzen garapen iraunkorra. Baina epe luzean, jakintza kudeatu ezean Europa jokoz kanpo geratuko da.
Beranduegi ohartu gara honetaz guztiaz?
Zaila da jakitea. Kontuan izan behar da Europan oro har, eta Espainian batik bat, azken 25 urteetako aldaketa oso handia izan dela. Are handiagoa Euskadin. 1983an oso krisialdi latza geneukan, gure akatsen ondorioz –eta horretara eraman gintuztelako ere bai- zaharkituta geratu zen industriaren desegite eta guzti. Langabezia %25ekoa izan zen aldi batzutan, eta orain %7,9 dugula uste dut. Aldaketa itzela da. Gauza gehiago egin genezakeen, horrez gain? Hara, ez da hain erraza. Baina ingurugiroaren kudeaketan ere aurrerapausu eskergak egin dira. Hortxe dugu Bilboko itsasadarra. Oro har, Euskadiko ibai guztiak aldatu dira onerako, eta kostaldea, eta hondartzak… Batzuk kexu dira hala ere. Tira, hobetu egingo da. Baina aldaketa ikaragarria izan da. Airearen kutsadura, lurzoruarena… jaso genuen ondare guzti hori, orain zuzentzen ari garena: milaka zabortegiak, hiriko hondakinen kudeaketa, berziklapenaren kudeaketa… Garapen iraunkorreranzko urratsak egin ditugu, nire ustez. Hori bai, garraioaren energia-kontsumoari dagokionez ez dugu hainbeste aurreratu. Oso txarto gaude alor horretan, eta baita lurzoruaren erabileran ere.
Aldeak daude Euskal Herriko leku batzuetatik bestera? Bai. Lurralde bakoitzak bere ezaugarriak dauzka, eta garapen iraunkorra horiei egokitu beharko zaie, nolabaiteko batasuna daukaten politika batzuen barruan. Batzuek diote gobernu politika sendoa behar dela, aldundi bakoitza bere aldetik hasiz gero oso zaila izango delako zerbait lortzea. Nire ustez, berriz, hau guztia moldatu egin beharko da aldundiek kudeatu ditzaten gauza gehienak. Lurraldeak desberdinak direlako. Koordinatzeko modua bilatu beharko da, eta zaila da. Baina zorionez, horretaz pentsatzen ari gara, eta hori da dena ondo joateko bidea. Eusko Ikaskuntzak, behinik behin, ez dio inori leziorik eman nahi, euskal jendartearen pentsamoldea jaso baizik. Hausnarketa batzuk egingo ditugu eta ondorio batzuk helaraziko dizkiogu jendarteari. Gero, haren esku egongo da horiek aintzat hartzea ala ez. Nicolas Gaminde Alix (Zaragoza, 1941) Bederatzi neba-arrebatan bederatzigarrena, eta bilbotar sendi baten semea, Nicolas Gaminde Zaragozan jaio zen patuaren bitxikeria horietako batengatik. “Nire familia hara alde eginda zegoen ni jaiotzerako; Zaragozan sortutako bakarra naiz, eta neba-arrebek bizitza osoan jo izan didate adarra horregatik”. Horretarako adina heldu zitzaionean, Industri Ingeniaritza ikasi zuen Bilbon, eta ikasketak amaitu gabe ere Cementos Lemonan hasi zen lanean. Hori izan du lantokia bizitza osoan; enpresa barruan hamaika lanpostu desberdinetan jardun ostean, zuzendari orokor kargua eskuratu zuen azkenik, eta horretan jarraitzen du gaur egun. Ingurugiro gaiekiko harremana, hain zuzen, “Cementos Lemonan ingurugiroa ez kaltetzeko estrategiak diseinatzetik” datorkio Nicolas Gaminderi. Tecnalia korporazio teknologikoko sortzaileetako bat da, eta bertako lehendakaria ere izan zen aldi batez. Gaur egun, Labein-Tecnaliako lehendakariordea da, eta kargu bera dauka Acliman (Euskal Herriko Ingurugiroko Cluster Industrien Elkartea) eta ISRen (Baliabideen Iraunkortasunerako Institutua).
