Etorkizuneko geologo bat gure aroko geruzak aztertzen ari dela, plastiglomeratu izeneko arroken presentzia nabarmen murritzagoa duen geruza fin bat aurkitzen du. Ez da kasualitatea, bat dator beste prozesuen moteltzearekin: XIX. mendetik planetan gertatzen ari den berotze globala, espezieen desagertze azkarra... Harkaitz baten gainean esertzen da herri-ekimen baten bidez zaharberritutako baso autoktonoari begira eta irribarre bat marrazten da bere aurpegian,erronka global horiei erantzutea lortu zuten belaunaldiek zein zoriontsu eta ahaldunduak sentitu behar ziren pentsatuz. Esnatu egiten naiz, udako gau bateko ametsa besterik ez da izan.
Mende bat giza eskalako denbora-tarte bat da, COVID-19arengatik zerbait aldatu izan bada ere, 2019an EAEko emakume baten bizi-itxaropena 86,6 urtekoa zen, ia 100 urte, mende bat. Gure planetaren historian hutsala izan arren, espezie bakar baten portaera, gurea, denbora gutxi honetan biosferaren hainbat prozesutan ari da eragiten. Horregatik, Nazioarteko Geologia Zientzien Batasunak onartzeke daukan arren, Paul Crutzen kimikari Nobel saridunaren “Antropoceno” izendapenak - Holozenoaren ondorengo aro geologiko berria izendatzeko -, komunitate zientifikoaren babes handia izan du; horixe da gure aztarnaren dimentsioa. Beste hainbat espezieen eta pertsonen biziraupenaren erantzule gara, eta XXI. mendeko eskola termino horietan birpentsatu behar da, jakinik krisi globalak dimentsio sozial saihestezina duela.
Gizarte-eredu sozioekonomikoa kontsumoan eta, beraz, ondasun eta zerbitzuen ekoizpen-maila altuan oinarritzen duen gizarte garatzaile baten beharrak asetzera bideratu da hezkuntza-sistema. Egungo eredu ekonomiko kapitalistak eskatzen dituen lanak egiteko izan gara trebatuta. Baina horrek jada ez du balio, ekoizpena geroz eta gehiago automatizatu egiten da, edukiak memoria digitaletan biltzen dira, datuak eta datuak metatzen ditugu Big Datatan, garatu ditugun teknologia berriak gure trebetasun batzuk gainditzen dituzte, eta robotikak eta adimen artifizialak ongi prestatutako pertsonek betetzen zituzten nitxo profesionalak okupatzen dituzte. Errealitate konplexua eta aldakorra ari gara bizitzen, gure etorkizunak zer ekarriko digun ez dakigu, aurre ikusezina da, eta zaila da irudikatzea zer nolako erronkei erantzun beharko diogun gizarte gisa; hala ere badugu nahiko ebidentzia sinisteko norabidea aldatzen ez badugu, urte gogor eta zailak etorriko zaizkigula.
Egoera honen aurrean, eta hezkuntza-sistemaren ezagutzan aditua izatetik oso urrun egonik, ingurumen-interprete eta -hezitzaile gisa, ideiak iradokitzera ausartu naiz, irakurleren batek hautakoren bat partekatuko duelakoan:
- Curriculuma diseinatzea pertsonak gizabanako gisa hartuta, pertsona oro kontuan hartuta eta bizitza oparoa izateko eskubidea dutela pentsatuz, kultura eta idiosinkrasiak propioak dituzten kolektibo eta gizarteetako kide gisa, eta larrialdi globalaren sormenean eta haren balizko konponbidean parte hartzen duen espezie bateko kide gisa pentsatuz ere. Ikasleek goragoko estatus biologiko bateko eta berezko ekosistema kultural bateko kide izatearen sentimendua izan dezaten bultzatzea, hau da, euskal ekosistema kulturaleko parte, Globalki pentsatu eta tokian jardun esaera ekologistak dion moduan.
- Autonomia eta erantzukizuna bultzatzea. Pertsona-, komunitate- eta planeta-mailan agertzen diren arazoen aurrean erabakiak demokratikoki hartzen dakiten pertsonak behar ditugu, eta hori haurtzarotik lantzen da. Horretarako, familiek eta irakasleek pertsona bakoitzaren erritmoak eta esperimentatzeko, jolasteko eta aukeratzeko eskubidea errespetatu behar dituzte.
- Enpatian eta eskuzabaltasunean jarri behar dugu arreta. Beste ikuspuntu batzuk ulertzeko eta taldeari ekarpenak egiteko prest egon behar dugu; izan ere, lan egiteko eta funtzionatzeko era diziplinartekoa izango da, eta komunitate horietan aniztasuna ezbeharren aurrean indar-baliotzat hartu beharko dugu. Horretarako, ratioak murriztu beharko lirateke, eztabaida, lankidetza eta jarraipen pertsonalizatua ahalbideratzeko modu bakarra baita. Enpatiak ere ekozentrikoa behar du izan.
- Sormenari hegoak ematea, pentsamendu kritikoa sustatzea eta esperimentazio-laborategiak sortzea: lehenik imajinatu eta amestu, eta gero amestutako asko egin daitekeela sinetsi, gobernatzeko eredu berriak eta bizitzeko modu berriak esploratu, erresilientzia-formak entseatu, gertatzen ari diren aldaketetara egokitzen joateko. Kultura eta artea sortzea kontzeptuak eta emozioak transmititzeko eta aldaketa bultzatzeko.
- Ikasgeletako horma fisikoak eraisten ari diren eskolek, hormak zeharkatzea eta oztopo psikologikoak gainditzea, eta hezkuntza-testuinguruak kanpoan daudela ulertu behar dugu. Hiri bizietan hezitzaile gisa partekatzeko prest dauden pertsonak errekrutatu ahal izango dituzte eta ikasleen komunitateen errealitatea ulertzen lagunduko dieten baliabide kultural eta sozialak aurkituko dituzte eskoletako irakasleek. Landa-inguruneak pertsonen elikadura-iturrietara eta beren kulturaren sustraietara hurbilduko ditu eskolak, lurraldea antolatzeko eta lurzoruaren erabilerak negoziatzeko beharra ulertzeko aukera emango die. Eta naturak bere esentzia ulertaraziko die ikasleei. Izaera konplexu eta gorabeheratsuak, gainditu beharreko era guztietako erronkak aurkeztuko dizkie naturak. Ikaslea errealitate horretan murgiltzea inoiz baino beharrezkoagoa izango da, mundu birtualak nahasten gaituen eta fantasia zer den eta zer ez den bereiztea zaila egiten zaigun garai hauetan. Duela gutxi Stephen Jay Goulden Acabo de llegar (2002) saiakeran irakurri nuen esaldia ekarri nahi nuke hona: "Ez dago planeta-etxea bezalako tokirik".
